Słownik

Acarya – ten, kto naucza przykładem własnego życia; mistrz duchowy.

Acintya-bhedabheda-tattva – doktryna Pana Caitanyi "jednoczesnej niepojętej jedności i odmienności Boga i Jego energii".

Acintya-śakti – niepojęta energia Pana, która działa zarówno w naturze materialnej, jak i duchowej.

Adhoksaja – ten, który jest poza materialną percepcją zmysłową; imię Kryszny.

Ananda – szczęście duchowe.

Arjuna – wielki ksatriya i bhakta, do którego Kryszna wypowiedział Bhagavad-gitę.

Aśram – cztery porządki życia duchowego w wedyjskim systemie społecznym: brahmacarya (życie studenckie), grhastha (życie w małżeństwie), vanaprastha (wycofanie się z życia rodzinnego) i sannyasa (wyrzeczenie).

Astanga-yoga – system yogi mistycznej przedstawiony przez Patanjalego. Składa się z ośmiu etapów: yama i niyama (praktyki moralne), asana (ćwiczenia pozycji cielesnych), pranayama (kontrola oddechu), pratyahara (opanowanie zmysłów), dharana (zrównoważenie umysłu), dhyana (medytacja) i samadhi (głęboka kontemplacja Visnu wewnątrz serca).

Atma – "jaźń"; Atma może odnosić się do ciała, umysłu, inteligencji albo Duszy Najwyższej. Zwykle jednak odnosi się do duszy indywidualnej.

Avatar – "ten, który zstępuje"; w pełni albo częściowo upełnomocniona inkarnacja Boga, który zstępuje ze świata duchowego mając na celu spełnienie określonej misji.

Bhagavan – (bhaga – bogactwa; van – posiadający). Ten, kto posiada w pełni sześć bogactw: piękno, bogactwo, sławę, siłę, mądrość i wyrzeczenie. Określenie Najwyższej Osoby.

Bhagavad-gita – podstawowe wskazówki na temat życia duchowego wypowiedziane przez Samego Pana Krysznę.

Bhakta – wielbiciel Najwyższej Osoby Boga.

Bhakti – służba oddania dla Najwyższego Pana.

Bhaktisiddhanta Sarasvati – (1874-1937) najbardziej wybitny uczony i acarya swoich czasów. Założyciel Gaudiya-Matha, która miała świątynie w całych Indiach. Autor wielu dzieł Vaisnavów; mistrz duchowy Śri Śrimad A.C. Bhaktivedanty Swamiego Prabhupada.

Bhakti-yoga – połączenie się z Najwyższym Panem przez służbę oddania. W Bhagavad-gicie i Śrimad-Bhagavatam opisana jako najwyższy z systemów yogi.

Brahma – pierwsza żywa istota stworzona we wszechświecie. Upełnomocniony przez Pana, stwarza wszystkie formy życia we wszechświecie, w którym jest najwyższym zarządcą. Kontroluje gunę pasji (rajo-gunę).

Brahmacari – w wedyjskim systemie społecznym student praktykujący celibat.

Brahmajyoti – duchowy blask emanujący z transcendentalnego ciała Pana Kryszny i oświetlający świat duchowy.

Brahman – (1) oddzielna istota duchowa, czyli dusza indywidualna (2) bezosobowy, wszechprzenikający aspekt Najwyższego; (3) Najwyższa Osoba Boga; (4) mahat-tattva, czyli totalna substancja materialna.

Brahmastra – subtelna broń nuklearna czasami stosowana w wedyjskiej sztuce wojennej. Wypuszczano ją przez intonowanie mantry.

Bramin – w wedyjskim podziale społecznym członek najbardziej inteligentnej grupy społecznej.

Buddha – inkarnacja Kryszny. Pojawił się, by propagować filozofię pustki, która stoi w sprzeczności z Vedami. Miało to na celu powstrzymanie ofiar ze zwierząt, które w tych czasach spełniano powołując się na Vedy.

Caitanya Mahaprabhu – inkarnacja Kryszny, który pojawił się około 500 lat temu w Navadvipie, we wschodnim Bengalu, aby nauczyć ludzi yuga-dharmy (głównego procesu religijnego dla tego wieku), czyli zbiorowego intonowania świętych imion Boga.

Demon – osoba przeciwna służbie oddania dla Pana Kryszny.

Dhama – (1) święte miejsce pielgrzymek; (2) duchowa siedziba Kryszny.

Dharma – (1) zasady religijne; (2) nasze naturalne wieczne zajęcie (tj. służba oddania dla Pana).

Dhyana-yoga – siódmy z ośmiu etapów procesu yogi mistycznej.

Durga – uosobienie energii materialnej, będąca również jej nadzorcą; żona Pana Śivy.

Gopi – wielbicielki Pana Kryszny z Vrindavany. Są one, z powodu swej czystej miłości do Pana, uosobieniem oddania.

Govinda – (go – krowy, zmysły, ziemia; vinda – ten, kto sprawia przyjemność) "ten, który sprawia przyjemność krowom, zmysłom i ziemi"; inne imię Kryszny.

Goswami – "ten, kto potrafi kontrolować swe zmysły" (1) tytuł sannyasina; (2) sześciu Goswamich z Vrindavany: najważniejsi uczniowie Pana Caitanyi Mahaprabhu, którym przewodzili Sanatana i Rupa Goswami.

Grihastha – drugi etap życia duchowego; okres życia rodzinnego w zgodzie z zaleceniami pism świętych.

Guna – trzy cechy materialnego świata: dobroć, pasja i ignorancja.

Guru – mistrz duchowy.

Gurv-astakam – napisana przez Śrila Viśvanatha Cakravartiego Thakurę (1654-1730). Ośmiozwrotkowa modlitwa wychwalająca mistrza duchowego śpiewana rano przez Vaisnavów.

Hatha-yoga – system ćwiczeń cielesnych i oddechowych mający na celu kontrolowanie zmysłów; początkowy etap astanga-yogi.

ISKCON – skrót od International Society for Krishna Consciousness; założony w 1966 roku w Nowym Jorku przez Śri Śrimad A.C. Bhaktivedantę Swamiego Prabhupada.

Iśopanisad – jeden ze 108 Upanisadów.

Iśvara – "władca"; (1) osoba mająca władzę w świecie materialnym; (2) najwyższy iśvara (parameśvara), Najwyższa Osoba Boga, Śri Kryszna.,

Japa – intonowanie mantry Hare Kryszna na drewnianych koralach; forma indywidualnej medytacji.

Jiva – wieczna, indywidualna dusza.

Jnana – (1) wiedza duchowa albo zrozumienie, które pozwala rozróżniać pomiędzy ciałem materialnym a duszą; (2) poszukiwanie prawdy na planie filozoficznym; (3) wiedza materialna ograniczona do dwudziestu czterech elementów natury.

Jnani – osoba kultywująca wiedzę (szczególnie przez spekulację filozoficzną). Po osiągnięciu doskonałości, jnani podporządkowuje się Krysznie.

Jnana-yoga – ścieżka zdobywania wiedzy. Ten, kto nią podąża, usiłuje osiągnąć doskonałość duchową kultywując wiedzę zdobywaną przez czytanie pism świętych i spekulację filozoficzną. Ten sposób realizacji duchowej pozwala osiągnąć bezosobowego Brahmana.

Kali – półbogini, której czciciele ofiarowują mięso; jedna z form Durgi.

Kali-yuga – obecny wiek, ostatni z cyklu czterech wieków. Trwa 432 000 lat, z czego minęło już 5 000 lat. Jego cechami charakterystycznymi są: kłótnia, hipokryzja, zanik religii i pogoń za materialnym komfortem.

Karma – (1) prawo natury, zgodnie z którym wszelkie działanie materialne (zarówno dobre, jak i złe) powoduje reakcje, których rezultatem jest coraz większe uwikłanie się w egzystencję materialną i cykl powtarzających się narodzin i śmierci; wszelkie działanie.

Karma-yoga – ścieżka realizacji Boga polegająca na oddawaniu owoców swego działania Bogu.

Karmi – (1) materialista, którego działanie ma na celu zadowolenie zmysłów. W rezultacie coraz bardziej uwikłuje się w cykl powtarzających się narodzin i śmierci; (2) karma-yogi, czyli osoba praktykująca karma-yogę.

Kirtan – zbiorowe intonowanie imion Boga.

Kryszna – "wszechatrakcyjny"; oryginalne imię Najwyższego Pana w Jego oryginalnej transcendentalnej formie; Najwyższa Osoba Boga.

Krysznaloka – Goloka Vrindavana albo cintamani-dhama; planeta, na której wiecznie przebywa Kryszna w towarzystwie Swych bhaktów; jest najwyższą planetą w świecie duchowym.

Ksetra – "pole"; materialne ciało.

Ksetra-jna – (ksetra – pole albo ciało; jna – znawca) ten, kto jest znawcą ciała. Ksetrajna jest zarówno dusza, jak też Dusza Najwyższa – dusza indywidualna jest znawcą swego ciała, a Dusza Najwyższa jest znawcą wszystkich ciał.

Laksmi – (1) wieczna towarzyszka Visnu (Narayana); bogini fortuny (2) uosobienie bogactwa.

Lila – "transcendentalne rozrywki"; czynności spełniane przez Najwyższego Pana.

Mahabharata – wielki poemat napisany przez Vyasadevę opisujący przygody Pandavów. Najważniejszą częścią Mahabharaty jest Bhagavad-gita.

Maha-mantra – (dosłownie: wielka mantra) Hare Kryszna, Hare Kryszna, Kryszna Kryszna, Hare Hare / Hare Rama, Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare.

Mahatma – "wielka dusza"; osoba wyzwolona, w pełni świadoma Kryszny.

Mantra – (mana – umysł, tra – wyzwalać) (1) święta modlitwa do półboga albo bezpośrednio do Boga; (2) transcendentalna wibracja dźwiękowa, która wyzwala umysł z materialnego zanieczyszczenia i skierowana jest do Boga.

Maya – energia iluzoryczna Najwyższego Pana. Pod jej wpływem uwarunkowana dusza zapomina o swojej naturze duchowej i o Bogu.

Mayavada – ateistyczna, monistyczna interpretacja filozofii wedyjskiej; odrzuca istnienie indywidualnej egzystencji Boga, jak również różnicę między Bogiem a duszą.

Mayavadi – zwolennik filozofii Mayavada. Mayavadi nie uznaje istnienia Boga jako Najwyższej Osoby i utrzymuje, że indywidualność żywej istoty jest złudzeniem. Zgodnie z ich teorią Bóg nie ma formy i jest bezosobowy. Chcą pozbyć się indywidualnej egzystencji i wtopić się w Absolut.

Mukti – wyzwolenie z egzystencji materialnej.

Narayan – pełna, czteroręka emanacja Kryszny przewodząca na Vaikunthach; Pan Visnu.

Nirvana – "wyzwolenie"; (1) w Bhagavad-gicie: wyzwolenie ze świata materialnego, gdy dusza wraca do świata duchowego; (2) zgodnie z interpretacją buddyjską: wyzwolenie się z ciała, co oznacza, że dusza kończy swą indywidualną egzystencję.

Nrsimhadev – inkarnacja Pana w postaci pół-człowieka pół-lwa.

Om (Omkara) – transcendentalna wibracja dźwiękowa reprezentująca Prawdę Absolutną.

Paramatma – Dusza Najwyższa, zlokalizowany aspekt Najwyższego Pana; przebywający w sercu świadek i przyjaciel każdej uwarunkowanej duszy, który towarzyszy jej w świecie materialnym.

Półbogowie – są to istoty bardziej zaawansowane od ludzi. W świecie materialnym są trzydzieści trzy miliony półbogów pełniących funkcje administracyjne i każdy z nich odpowiedzialny jest za jakiś aspekt zarządzania we wszechświecie (np. ciepło, światło, wodę czy powietrze).

Prakrti – "energia" (1) energia, przeciwieństwo Boga (purusa), źródła energii; (2) para-prakrti: wyższa, duchowa energia; (3) apara-prakrti, niższa, materialna energia.

Prasada – "łaska"; wegetariańskie pożywienie ofiarowane Krysznie.

Purana – filozoficzne prace historyczne będące częścią Ved. Najważniejszą z Puran jest Bhagavata Purana (Śrimad-Bhagavatam).

Purusa – "podmiot radości"; odnosi się albo do indywidualnej duszy albo do Najwyższego Pana.

Purusottama – "najwyższy podmiot przyjemności", "najwyższa osoba"; jedno z imion Kryszny.

Radharani – Radharani jest największym bhaktą Pana Kryszny i Jego wieczną towarzyszką. Uważana jest też za ucieleśnienie wewnętrznej, duchowej mocy przyjemności Kryszny.

Raghunath das Goswami – wielki bhakta Śri Kryszny Caitanyi Mahaprabhu, żyjący w tym samym okresie co Pan Caitanya. Był jednym z sześciu Goswamich, którym powierzono kontynuowanie misji Pana Caitanyi, czyli głoszenie świadomości Kryszny na całym świecie.

Rajo-guna – jedna z cech natury materialnej – cecha pasji.

Rama – (1) imię Kryszny, które znaczy "źródło niekończącego się szczęścia"; (2) Balarama, brat Kryszny; (3) Ramacandra, inkarnacja Kryszny; przykład doskonałego władcy.

Ramayana – epos autorstwa Valmiki Muniego opisujący pojawienie się i czynności Pana Ramacandry.

Risabhadev – inkarnacja Kryszny w postaci wielkiego króla.

Rupa Goswami – (1489-1564) wielki święty z Indii; bezpośredni uczeń Śri Caitanyi Mahaprabhu. Był jednym z sześciu Goswamich, którym powierzono kontynuowanie misji Pana Caitanyi, czyli głoszenie świadomości Kryszny na całym świecie.

Sac-cid-ananda – "wieczny, pełen wiedzy i szczęścia"; cechy Kryszny i Jego wyższej energii.

Samsara – cykl powtarzających się narodzin i śmierci w świecie materialnym.

Sanatana – "wieczny".

Sanatan Goswami – (1488-1588) brat Rupy Goswamiego; jeden z bezpośrednich uczniów Śri Caitanyi Mahaprabhu. Był jednym z sześciu Goswamich, którym powierzono kontynuowanie misji Pana Caitanyi, czyli głoszenie świadomości Kryszny na całym świecie.

Sankhya – (1) analityczne odróżnianie ducha od materii; (2) ścieżka służby oddania zaprezentowana przez Pana Kapilę, syna Devahuti, który jest inkarnacją Kryszny.

Sannyasi – mnich, który przyjął wyrzeczony porządek życia (sannyasę).

Sanskryt – język Ved; najstarsze pismo świata; z sanskrytu wywodzi się wiele języków współczesnych.

Sarva-gatah – "wszechprzenikający"; cecha duszy. Znaczy to, że dusza może żyć wszędzie w materialnym wszechświecie.

Sattva-guna – jedna z cech natury materialnej; cecha dobroci.

Swami -"pan"; tytuł sannyasina.

Śankaracarya – wielki filozof, który ustanowił doktrynę advaita (niedualizmu), podkreślającą bezosobową naturę Boga i tożsamość wszystkich dusz z niezróżnicowanym Brahmanem.

Śastra – pisma objawione; literatura wedyjska.

Śiksastakam – jedyne osiem wersetów, jakie pozostawił po Sobie Pan Caitanya Mahaprabhu.

Śiva – "pomyślny"; potężny półbóg i wielki bhakta; odpowiedzialny za niszczenie wszechświata.

Śridhar Swami – (1429-1529) wielki bhakta Pana; autor komentarza do Śrimad-Bhagavatam.

Śrimad-Bhagavatam – jedna z osiemnastu Puran, zwana powszechnie "nieskazitelną Puraną". Zapisana została pięć tysięcy lat temu przez Śrila Vyasadevę, który przeznaczył ją specjalnie dla ludzi żyjących w obecnym wieku hipokryzji i kłótni. Oryginalny komentarz do Vedanta-sutry (tego samego autora), który uważany jest za śmietankę całej literatury wedyjskiej.

Śudra – robotnik; członek czwartej grupy społecznej w wedyjskim systemie społecznym.

Tamo-guna – jedna z cech natury materialnej; cecha ignorancji.

Upanisady – 108 traktatów filozoficznych zawartych w Vedach.

Vaikuntha – vai znaczy "bez", a kuntha znaczy "niepokój". Wieczne planety świata duchowego. Wszyscy żyją tam w wiecznym szczęściu i wiedzy, pełniąc służbę oddania dla Pana Visnu (Kryszny).

Vaisnava – wielbiciel Najwyższej Osoby Boga.

Valmiki – wielki mędrzec i uczony wedyjski. Autor Ramayany, jednej z najważniejszych powieści literatury wedyjskiej.

Varnaśrama-dharma – instytucja społeczeństwa wedyjskiego podzielonego na cztery varny i cztery aśramy.

Vasudev – "syn Vasudevy"; imię Kryszny.

Vedanta-sutra – wielki traktat filozoficzny Vyasadevy, na który składają się aforyzmy (sutry) mówiące o naturze Prawdy Absolutnej.

Vedy – oryginalne pisma objawione, po raz pierwszy wypowiedziane przez Samego Pana. Około pięciu tysięcy lat temu mędrzec Vyasadeva podzielił oryginalną jedną Vedę na cztery: Rig, Yajur, Sama i Atharva, aby umożliwić osobom mniej inteligentnym jej zrozumienie.

Virat-rupa – kosmiczna forma Najwyższego Pana.

Visnu – "wszechprzenikający"; ekspansja Kryszny, której zadaniem jest tworzenie i utrzymywanie świata materialnego.

Vrindavan – transcendentalna siedziba Pana Kryszny, zwana również Goloka Vrindavan albo Krysznaloką. Miasteczko Vrindavan leżące w okręgu Mathury w Uttar Pradesh (Indie), gdzie Kryszna pojawił się 5 000 lat temu, jest manifestacją duchowej siedziby Kryszny na Ziemi.

Vyasadev – literacka inkarnacja Boga; kompilator Ved, autor Puran, Mahabharaty i Vedanta-sutry.

Yoga – "łączenie"; ścieżka połączenia się z Najwyższym.

Yogin – (1) osoba praktykująca którykolwiek z procesów yogi; (2) yogin podążający ścieżką yogi mistycznej, czyli astanga-yogi; (3) najwyższy yogin, bhakta (bhakti-yogin).

Yudhisthir Maharaj – wielki król opisany w Pierwszym Canto Śrimad-Bhagavatam; brat Arjuny; zwycięzca wielkiej bitwy na polu Kuruksetra.

Yuga – epoki w życiu wszechświata pojawiające się w powtarzającym się cyklu czterech.

Yuga-dharma – najbardziej efektywny proces samorealizacji dla danego wie