Rozdział ten opisuje szczegółowo brahmacarina i vanaprasthę, jak również podaje ogólny opis czterech aśramów – brahmacaryę, grhasthę, vanaprasthę i sannyasę. W poprzednim rozdziale wielki święty Narada Muni opisał instytucję społeczną varny, a teraz, w tym rozdziale, opisze etapy duchowego postępu w czterech aśramach, które znane są jako brahmacarya, grhastha, vanaprastha i sannyasa.
Brahmacarin powinien żyć pod opieką prawdziwego mistrza duchowego, szczerze dążyć go szacunkiem i składać mu pokłony, działać jako jego sługa i zawsze wypełniać jego polecenia. Brahmacarin powinien zajmować się czynnościami duchowymi i studiowaniem literatury wedyjskiej pod kierunkiem mistrza duchowego. Zgodnie z systemem brahmacaryi, ubiorem brahmacarina jest pas i jelenia skóra, ma on splątane włosy i powinien nosić dandę, naczynie na wodę i świętą nić. Codziennie rano powinien zbierać jałmużnę, a wieczorem ofiarowywać mistrzowi duchowemu to, co uzbierał. Brahmacarin powinien jeść prasada z rozkazu mistrza duchowego, a jeżeli czasami mistrz duchowy zapomni pozwolić mu jeść, uczeń nie powinien jeść prasada własnowolnie; powinien raczej pościć. Brahmacarin powinien być tak szkolony, aby zadowalał się pożywieniem, które jest całkowicie niezbędne. Powinien być wielkim ekspertem w wypełnianiu obowiązków, powinien być wierny, kontrolować swe zmysły i powinien tak bardzo, jak to możliwe, starać się unikać towarzystwa kobiet. Brahmacarin powinien bardzo ściśle unikać życia z kobietą i nie powinien spotykać się z grhasthami i tymi, którzy są zbyt oddani kobietom. Brahmacarin nie powinien też rozmawiać z kobietą w ustronnym miejscu.
Po otrzymaniu wykształcenia jako brahmacarin, należy ofiarować swemu guru daksinę, ofiarę wdzięczności, a następnie można powrócić do swego domu i przyjąć następny aśram – grhastha-aśram – lub też bez fałszerstwa kontynuować brahmacarya-aśram. Śastra opisują obowiązki w grhastha-aśramie i brahmacarya-aśramie, jak również obowiązki sannyasinów. Przeznaczeniem grhasthy nie jest rozkoszowanie się nieograniczonym życiem seksualnym, w istocie, całym celem życia wedyjskiego jest uwolnienie się od niego. Uznaje się, że wszystkie aśramy mają służyć postępowi duchowemu i dlatego, mimo iż grhastha-aśram daje pewnego rodzaju pozwolenie na życie seksualne na pewien czas, to nie pozwala na nieograniczone życie seksualne. Dlatego też również i w życiu grhasthy nie ma zakazanego seksu. Grhastha nie powinien przyjmować kobiety dla przyjemności seksualnej. Marnowanie nasienia jest również zakazanym seksem.
Po grhastha-aśramie jest następny aśrama, znany jako vanaprastha, który jest etapem pomiędzy grhasthą a sannyasą. Osobę w porządku vanaprastha obowiązują ograniczenia, jeśli chodzi o spożywanie zboża i nie może jeść owoców, które nie dojrzały na drzewie. Nie powinien też gotować pożywienia, mimo iż może jeść caru, zboże które zostało ofiarowane w ogniu ofiarnym. Może również jeść owoce i ziarno, które wyrosło w naturalny sposób. Żyjąc w chatce, vanaprastha powinien znosić ciepło i zimno. Nie powinien obcinać paznokci ani włosów, powinien też zarzucić mycie ciała i zębów. Powinien nosić odzienie z kory drzew, dandę i żyć w lesie, podejmując ślub przebywania tam przez 12 lat, 8 lat, 4 lata, 2 lata lub przynajmniej 1 rok. W końcu, kiedy z powodu starości nie może już dłużej spełniać czynności vanaprasthy, powinien stopniowo wstrzymać wszystko i w ten sposób porzucić swe ciało.
07.12.06 Znaczenie: Brahmacarin powinien być bardzo ostrożny, by nie obcować z kobietami czy mężczyznami oddanymi kobietom. Kiedy wychodzi, aby prosić o jałmużnę, musi rozmawiać z kobietami i mężczyznami bardzo przywiązanymi do kobiet, lecz kontakt taki powinien być bardzo krótki i powinien rozmawiać z nimi jedynie o jałmużnie i niczym więcej. Brahmacarin powinien być bardzo ostrożny przebywając z mężczyznami, którzy są przywiązani do kobiet.
07.12.07 Znaczenie: Zasadniczo brahmacarya oznacza ślub niezawierania małżeństwa, ale przestrzeganie ścisłego celibatu (brhad-vrata). Brahmacarin lub sannyasin powinien unikać rozmów o kobietach lub czytania literatury zawierającej rozmowy pomiędzy mężczyzną a kobietą. Nakaz ograniczenia kontaktu z kobietami jest podstawową zasadą życia duchowego. Żadne z pism wedyjskich nigdy nie poleca towarzystwa lub rozmów z kobietami. Cały system wedyjski naucza unikani życia seksualnego, tak aby stopniowo można było przejść z brahmacaryi do życia grhasthy, z życia grhasthy do vanaprasthy, a z vanaprasthy do sannyasy i w ten sposób porzucić materialne przyjemności, które są podstawową przyczyną niewoli w materialnym świecie. Słowo brhat-vrata odnosi się do tego, kto postanowił nie zakładać rodziny, czyli innymi słowy, przez całe życie nie angażować się w życie seksualne.
07.12.08 Znaczenie: Związek pomiędzy studentem, czyli uczniem, a żoną mistrza duchowego, czy nauczyciela jest taki, jak pomiędzy synem a matką. Czasami matka opiekuje się swym synem czesząc jego włosy, masując jego ciało olejkiem lub kąpiąc go. Podobnie, żona nauczyciela jest również matką (guru-patni) i dlatego może również troszczyć się o ucznia w matczyny sposób. Jednakże jeżeli żona nauczyciela jest młodą kobietą, młody brahmacarin nie powinien pozwolić, aby taka matka go dotykała. Jest to ściśle zabronione. Jest siedem rodzajów matek:
atma-mata guroh patni brahmani
raja-patnika
dhenur dhatri tatha prthvi
saptaita matarah smrtah
Tymi matkami są:
własna matka,
żona nauczyciela czy mistrza duchowego,
żona bramina,
żona króla,
krowa,
niańka i
ziemia.
Istnieje ścisły zakaz niepotrzebnego obcowania z kobietami, nawet ze swoją matką, siostrą czy córką. Taka jest ludzka cywilizacja. Cywilizacja, która pozwala mężczyznom na nieograniczone obcowanie z kobietami, jest cywilizacja zwierzęcą. W Kali-yudze ludzie są niezwykle liberalni, ale obcowanie z kobietami i rozmawianie z nimi jako z równymi, w rzeczywistości stanowi niecywilizowany sposób życia.
07.12.09 Znaczenie: Jeżeli naczynie z masłem i ogień trzymane są razem, masło w tym naczyniu z pewnością się stopi. Kobieta porównywana jest do ognia, a mężczyzna – do naczynia z masłem. Jakkolwiek mężczyzna może być zaawansowany w kontrolowaniu swych zmysłów, jest prawie niemożliwe aby utrzymał panowanie nad sobą w obecności kobiety, nawet jeżeli jest ona jego córką, matka czy siostrą. Prawdę powiedziawszy, jego umysł jest agitowany nawet wtedy, kiedy znajduje się w wyrzeczonym porządku życia. Dlatego cywilizacja wedyjska starannie ogranicza obcowanie mężczyzn z kobietami. Kto nie może zrozumieć podstawowej zasady ograniczenia kontaktu pomiędzy mężczyzną a kobietą, jest uważany za zwierzę. Takie jest znaczenie tego wersetu.
07.12.10 Znaczenie: Werset ten zawiera następne ważne ostrzeżenie, że mężczyzna musi chronić się przed pociągiem do kobiety. Dopóki ktoś nie jest samozrealizowany, całkowicie wolny od złudnej koncepcji materialnego ciała, dopóty niewątpliwie musi trwać ten dualizm mężczyzny i kobiety, ale kiedy ktoś jest rzeczywiście samozrealizowany, wtedy to rozróżnienie zanika.
vidya-vinaya-sampanne brahmane
gavi hastini
śuni caiva śvapake ca panditah
sama-darśinah
"Pokorny mędrzec, dzięki cnocie prawdziwej wiedzy, widzi jednakowo uczonego i łagodnego bramina, krowę, słonia, psa i zjadacza psów [pariasa]." (Bg. 5.18) Na platformie duchowej, uczona osoba nie tylko porzuca dualizm mężczyzny i kobiety, ale również dualizm człowieka i zwierzęcia. Jest to sprawdzian samorealizacji. Należy doskonale zrealizować, że żywa istota jest duszą, ale doświadcza różnych rodzajów materialnych ciał. Można to zrozumieć teoretycznie, ale kiedy ktoś ma praktyczna realizację, wtedy jest rzeczywiście panditą, tym kto ma wiedzę. Do tego czasu pozostaje dualizm oraz koncepcja mężczyzny i kobiety. Na tym etapie należy zachować niezwykłą ostrożność w obcowaniu z kobietami. Nikt nie powinien myśleć, że jest doskonały i zapominać instrukcji śastr, że należy być bardzo ostrożnym w przebywaniu nawet ze swoją córką, matką czy siostrą, nie mówiąc już o innych kobietach. W związku z tym Śrila Madhvacarya cytuje następujące śloki:
bahutvenaiva vastunam
yathartha-jnanam ucyate
advaita-jnanam ity etad dvaita-jnanam
tad-anyatha
yatha jnanam tatha vastu yatha
vastus tatha matih
naiva jnanarthayor bhedas tata
ekatva-vedanam
Jedność w różnorodności jest prawdziwą wiedzą i dlatego sztuczne porzucenie różnorodności nie odzwierciedla prawdziwej wiedzy monizmu. Zgodnie z filozofią acintya-bhedabheda Śri Caitanyi Mahaprabhu, istnieje różnorodność, lecz tworzy ona jedność. Taka wiedza jest wiedzą o doskonałej jedności.
07.12.11 Znaczenie: Czasami występuje błędne zrozumienie, że grhastha, pan domu, może angażować się w seks kiedykolwiek. Jest to błędna koncepcja życia grhasthy. W życiu duchowym, bez względu na to, czy ktoś jest grhasthą, vanaprasthą, sannyasinem czy brahmacarinem, wszyscy znajdują się pod kontrolą mistrza duchowego. Brahmacarini i sannyasini mają ścisły zakaz angażowania się w seks. Podobnie, istnieją ścisłe ograniczenia dla grhasthów. Grhasthowie powinni angażować się w życie seksualne jedynie w zgodzie z poleceniem guru. Dlatego też werset ten wspomina o tym, że należy wypełniać polecenia mistrza duchowego (guru-vrttir vikalpena). Kiedy mistrz duchowy nakaże, grhastha może podjąć życie seksualne. Potwierdza to Bhagavad-gita (7.11). Dharmaviruddho bhutesu kamo 'smi: angażowanie się w życie seksualne zgodnie z religijnymi zasadami regulującymi jest zasadą religijną. Grhastha może podjąć życie seksualne w okresie pomyślnym dla płodzenia dzieci i w zgodzie z poleceniem mistrza duchowego. Jeżeli polecenia mistrza duchowego pozwalają mu podjąć życie seksualne w określonym czasie, wtedy grhastha może to zrobić; w innym razie, jeżeli polecenia mistrza duchowego są temu przeciwne grhastha powinien się powstrzymać. Grhastha musi otrzymać od mistrza duchowego pozwolenie na spełnienie rytualistycznych ceremonii garbhadhana-samskara, następnie może zbliżyć się do swej żony, aby płodzić dzieci, w przeciwnym razie – nie. Zazwyczaj bramin pozostaje brahmacarinem przez całe swoje życie, a chociaż niektórzy bramini stają się grhasthami i angażują się w życie seksualne, robią to pod całkowitą kontrolą mistrza duchowego. Ksatriya może poślubić więcej niż jedną żonę, ale to również musi być w zgodzie z instrukcjami mistrza duchowego. To nie jest tak, że ponieważ ktoś jest grhasthą, to może żenić się tyle razy, ile mu się podoba i angażować się w życie seksualne tak, jak mu się podoba. To nie jest życie duchowe. W życiu duchowym, należy wieść całe swoje życie pod przewodnictwem guru. Jedynie ten, kto pełni swe życie duchowe pod przewodnictwem mistrza duchowego, może osiągnąć łaskę Krsny. Yasya prasadad bhagavat-prasadah. Kto pragnie zrobić postęp w życiu duchowym, ale działa kapryśnie, nie przestrzegając poleceń mistrza duchowego, ten nie ma żadnego schronienia. Yasyaprasadan na gatih kuto 'pi. Bez polecenia mistrza duchowego, nawet grhastha nie powinien folgować sobie w życiu seksualnym.
07.12.13-14 Znaczenie: Oczywiście, aby studiować Vedy i zrozumieć je, potrzebna jest szczególna inteligencja, ale członkowie trzech wyższych warstw społecznych – bramini, ksatriyowie i vaiśyowie – muszą poznawać dzieła wedyjskie odpowiednio do swych możliwości i mocy zrozumienia. Innymi słowy, studiowanie literatury wedyjskiej jest przymusowe dla każdego, z wyjątkiem śudrów i antyajów. Literatura wedyjska przekazuje wiedzę, która może doprowadzić do zrozumienia Prawd Absolutnej – Brahmana, Paramatmy lub Bhagavana. Guru-kula, czyli oczyszczająca instytucja wychowawcza, powinna być wykorzystywana jedynie dla zrozumienia wiedzy wedyjskiej. W chwili obecnej jest tak wiele instytucji kształcących dla szkolenia i technologii, ale wiedza taka nie ma nic wspólnego ze zrozumieniem Prawdy Absolutnej. Zatem technologia jest przeznaczona dla śudrów, natomiast Vedy przeznaczone są dla dvija. Wskutek tego werset ten oznajmia, dvijo 'dhityavabudhya ca trayim sangopanisadam. W chwili obecnej, w wieku Kali, praktycznie każdy jest śudrą, a nikt nie jest dvija. Dlatego też bardzo pogorszył się stan społeczeństwa.
W wersecie tym należy również zwrócić uwagę na jeszcze inny punkt: po brahmacarya-aśramie można zaakceptować sannyasa-aśram, vanaprastha-aśram lub grhastha-aśram. Brahmacarin nie ma obowiązku stawać się grhasthą. Ponieważ ostatecznym celem jest zrozumienie Prawdy Absolutnej, nie ma potrzeby przechodzenia przez wszystkie aśramy. Zatem do sannyasa-aśramu można przejść bezpośrednio z brahmacarya-aśramu. Śrila Bhaktisiddhanta Sarasvati Thakura przyjął sannyasa-aśram bezpośrednio z brahmacarya-aśramu. Innymi słowy, Śrila Bhaktisiddhanta Sarasvati Thakura nie uważał, że przyjęcie grhastha-aśramu lub vanaprastha-aśramu jest obowiązkowe.
07.12.15 Znaczenie: Realizacja wszechobecności Najwyższej Osoby Boga jest doskonałą realizacją Prawdy Absolutnej, którą można osiągnąć dzięki studiowaniu dzieł wedyjskich. Brahma-samhita (5.35) oznajmia, andantara-stha-paramanu-cayantara-stham: Pan usytuowany jest we wszechświecie, w sercu każdej żywej istoty, jak również w atomie. Powinniśmy zrozumieć, że kiedykolwiek obecny jest Najwyższa Osoba Boga, obecny jest On ze wszystkimi Swymi parafernaliami, łącznie ze Swoim imieniem, formą, towarzyszami i sługami. Żywa istota jest integralną cząstką Najwyższej Osoby Boga, a zatem należy zrozumieć, że skoro Najwyższy Pan wszedł w atom, żywe istoty są tam również. Trzeba zaakceptować niepojęte cechy Najwyższej Osoby Boga, ponieważ z materialnego punktu widzenia nikt nie może zrozumieć, w jaki sposób Pan jest wszechprzenikający i jednocześnie przebywa w Swej własnej siedzibie, Goloka Vrndavanie. Można osiągnąć tę realizację, jeżeli ściśle przestrzega się regulujących zasad aśramu (brahmacarya, grhastha, vanaprastha i sannyasa). W związku z tym Śrila Madhvacarya mówi:
apravistah
sarva-gatah pravistas tv anurupavan
evam dvi-rupo
bhagavan harir eko janardanah
Najwyższa Osoba Boga nie wszedł we wszystko (apravistah) w Swej oryginalnej formie, ale wszedł (pravistah w Swej bezosobowej formie. Zatem jednocześnie wszedł i nie wszedł. Jest to również wyjaśnione w Bhagavad-gicie (9.4), gdzie Pan mówi:
maya tatam idam sarvam jagad
avyakta-murtina
mat-sthani sarva-bhutani na
caham tesv avasthitah
"W Swojej niezamanifestowanej formie przenikam cały ten wszechświat. Wszystkie istoty są we Mnie, ale Ja nie jestem w nich." Pan może zaprzeczyć Sobie. W ten sposób istnieje różnorodność w jedności (ekatvam bahutvam).
07.12.16 Znaczenie: Jest to początkiem samorealizacji. Najpierw należy zrozumieć, w jaki sposób Brahman obecny jest wszędzie i w jaki sposób On dział. To wykształcenie jest zwane brahma-jijnasa i jest prawdziwym interesem życia ludzkiego. Nie mając wiedzy, nie można twierdzić, że jest się istotą ludzką; wręcz przeciwnie, pozostaje się w królestwie zwierząt. Jest powiedziane, sa eva go-kharah: bez takiej wiedzy nie jest się lepszym od krowy czy osła.
07.12.24 Znaczenie: Ciało jest skutkiem przyczyny, mianowicie pięciu materialnych elementów (ziemi, wody, ognia, powietrza i eteru). Innymi słowy, należy mieć doskonałą wiedzę, że materialne ciało jest niczym innym, jedynie połączeniem pięciu elementów. Wiedzę tę stanowi stopienie materialnego ciała i pięciu materialnych elementów. Wtopienie się w Brahmana w doskonałej wiedzy oznacza zrozumienie w doskonały sposób, że nie jest się ciałem, ale duszą.
07.12.25 Znaczenie: Aby być samozrealizowanym, należy zrozumieć oryginalne źródło różnych elementów ciała. Ciało jest połączeniem skóry, kości, mięśni, krwi, nasienia, moczu, odchodów, ciepła, oddechu itd., które pochodzą z ziemi, wody, ognia, powietrza i eteru. Należy być dobrze zaznajomionym ze źródłem wszystkich składników cielesnych. Wtedy można stać się osobą samozrealizowaną, czyli atmavanem, tym, który zna jaźń.
W ten sposób Bhaktivedanta kończy objaśnienia do 12-go Rozdziału 7-go
Canto Śrimad-Bhagavatam zatytułowanego
"Doskonałe społeczeństwo: cztery grupy duchowe."