W tym rozdziale 14 Maharaja Pariksit pyta swego mistrza duchowego, Śukadevę Gosvamiego, w jaki sposób taki demon jak Vrtrasura mógł zostać wzniosłym bhaktą. W związku z tym dyskutowane jest poprzednie życie Vrtrasury. Obejmuje ono historię Citraketu i tego, jak zdjęła go rozpacz z powodu śmierci syna.
Pomiędzy wieloma milionami żywych istot, liczba istot ludzkich jest niezwykle mała, a pomiędzy istotami ludzkimi, które są naprawdę religijne, jedynie niektóre pragną wyzwolenia z materialnej egzystencji. A spośród wielu tysięcy ludzi pragnących wyzwolenia z materialnej egzystencji, jedynie jedna uwalnia się od towarzystwa niepożądanych osób albo uwalnia się od materialnego zanieczyszczenia. A pomiędzy wieloma milionami takich wyzwolonych osób, może jedna staje się bhaktą Pana Narayana. Dlatego takich bhaktów spotyka się niezwykle rzadko. Ponieważ bhakti, służba oddania, nie jest czymś zwykłym, Maharaja Pariksit był zdumiony, że asura mógł wznieść się na egzaltowaną pozycję wielbiciela. Mając pewne wątpliwości, Maharaja Pariksit zapytał Śukadevę Gosvamiego, który wówczas opisał Vrtrasurę z odniesieniem do jego poprzedniego życia jako Citraketu, króla Śuraseny.
Citraketu, który nie miał synów, otrzymał sposobność spotkania wielkiego mędrca Angiry. Kiedy Angira zapytał króla o jego powodzenie, król wyraził swój smutek i wskutek tego, dzięki łasce wielkiego mędrca, pierwsza żona króla, Krtadyuti, narodziła syna, który był zarówno przyczyną szczęścia, jak i rozpaczy. Narodziny tego syna były przyczyną ogromnej radości dla króla i wszystkich mieszkańców pałacu. Jednakże w pozostałych żonach Citraketu obudziła się zazdrość i później podały one dziecku truciznę. Citraketu doznał szoku na skutek śmierci syna. Wówczas odwiedzili go Narada Muni i Angira.
06.14.01 Znaczenie: W tym materialnym świecie każdy opętany jest siłami pasji i ignorancji. Jeśli ktoś jednak nie pokona tych sił i nie wzniesie się do platformy dobroci, to nie będzie szans, aby stał się czystym bhaktą. Potwierdza to Sam Pan Krsna W Bhagavad-gicie (7.28):
yesam tv anta-gatam papam
jananam punya-karmanam
te dvandva-moha-nirmukta
bhajante mam drdha-vratah
"Osoby, które działały pobożnie w swoich poprzednich żywotach, jak i w życiu obecnym i które całkowicie wypleniły swoje grzechy, uwolniły się od dualizmów ułudy i z determinacją angażują się w pełnienie służby oddania dla Mojej Osoby." Ponieważ Vrtrasura zaliczał się do demonów, Maharaja Pariksit zastanawiał się, w jaki sposób mógł stać się tak wzniosłym wielbicielem.
06.14.04 Znaczenie: Są cztery klasy ludzi, mianowicie karmici, jnani, yogini i bhaktowie. Oznajmienie to szczególnie odnosi się do karmitów i jnanich. Karmita próbuje osiągnąć szczęście w tym materialnym świecie wędrując z jednego ciała do drugiego. Jego celem jest komfort cielesny, czy to na tej planecie, czy na innej. Kiedy taka osoba staje się jnanim, dąży do wyzwolenia z materialnej niewoli. Spośród wielu takich osób, które dążą do wyzwolenia, jedna może rzeczywiście osiągnąć wyzwolenie podczas swego życia. Osoba taka porzuca swe przywiązanie do społeczeństwa, przyjaźni, miłości, kraju, rodziny, żony i dzieci. Pomiędzy wieloma takimi osobami, które są na etapie vanaprastha, może jedna zrozumie wartość stania się sannyasinem, całkowicie przyjmując wyrzeczony porządek życia.
06.14.05 Znaczenie: Śrila Viśvanatha Cakravarti Thakura podaje następujące znaczenie tego wersetu. Jedynie pragnienie mukti, czyli wyzwolenia, jest niewystarczające; należy rzeczywiście osiągnąć wyzwolenie. Kiedy ktoś rozumie próżność materialistycznego sposobu życia, staje się zaawansowanym w wiedzy i dlatego sytuuje się w porządku vanaprastha, nie będąc przywiązanym do rodziny, żony i dzieci. Wówczas powinien czynić dalszy postęp i wznieść się na platformę sannyasy, prawdziwie wyrzeczony porządek, aby nigdy nie upaść ponownie i nie doświadczać materialistycznego życia. Nawet jeśli ktoś pragnie wyzwolenia, nie znaczy to, że jest wyzwolony. Bardzo rzadko zdarza się, że ktoś osiąga wyzwolenie. W istocie, chociaż wielu mężczyzn przyjmuje sannyasę, aby osiągnąć wyzwolenie, z powodu swej niedoskonałości ponownie przywiązują się do kobiet, czynności materialnych, dobroczynnej pracy społecznej itd.
Jnani, yogini i karmici pozbawieni służby oddania są zwani bluźniercami. Śri Caitanya Mahaprabhu mówi, mayavadi krsne aparadhi: ten kto myśli, że wszystko jest mayą, zamiast myśleć, że wszystko jest Krsną, jest zwany aparadhi, osobą popełniającą obrazy. Chociaż Mayavadi, impersonaliści, popełniają obrazy u lotosowych stóp Krsny, mimo to zaliczani są do siddhów, osób, które zrealizowały jaźń. Można uważać, że zbliżyli się do doskonałości duchowej. Jeśli osoba taka staje się narayana-parayana, wielbicielem Pana Narayana, jest ona lepsza od jivan-mukty, osoby wyzwolonej albo doskonałej. To wymaga wyższej inteligencji.
Są dwa rodzaje jnanich: jeden skłania się ku służbie oddania, a drugi ku bezosobowej realizacji. Impersonaliści na ogół podejmują wielki wysiłek, nie osiągając żadnej konkretnej korzyści i dlatego mówi się, że młócą puste kłosy (sthula-tusavaghatinah), Jnani drugiej klasy, których jnana zmieszana jest z bhakti, są również dwóch rodzajów – jedni są oddani tzw. fałszywym formom Najwyższej Osoby Boga, a drudzy rozumieją Najwyższą Osobę Boga jako sac-cid-ananda-vigraha, prawdziwą formę duchową. Wielbiciele Mayavadi wielbią Narayana albo Visnu z tą myślą, że Visnu przyjął formę mayi i że ostateczna prawda w rzeczywistości jest bezosobowa. Czysty bhakta jednakże nigdy nie uważa, aby Visnu przyjmował ciało mayi; wie on doskonale, że oryginalna Prawda Absolutna jest Najwyższą Osobą. Taki bhakta jest prawdziwie usytuowany w wiedzy. Nigdy nie łączy się on z blaskiem Brahmana. Jak oznajmia Śrimad-Bhagavatam (10.2.32):
ye 'nye 'ravindaksa vimukta-maninas
tvayy asta-bhavad aviśuddha-buddhayah
aruhya krcchrena param padam tatah
patanty adho 'nadrta-yusmad-anghrayah
"O Panie, inteligencja tych, którzy uważają się za wyzwolonych, ale nie mają oddania, jest nieczysta. Nawet chociaż dzięki swym srogim pokutom i wyrzeczeniom mogą wznieść się do najwyższego etapu wyzwolenia, z pewnością upadają ponownie w egzystencję materialną, ponieważ nie przyjmują schronienia Twoich lotosowych stóp." Tego samego dowodzi również Bhagavad-gita (9.11), gdzie Pan mówi:
avajananti mam mudha manusim
tanum aśritam
param bhavam ajananto mama
bhuta-maheśvaram
"Głupcy wyśmiewają Mnie, kiedy zstępuję w ludzkiej formie. Nie znają Mojej transcendentalnej natury i nie wiedzą, że jestem Najwyższym Panem wszystkiego, co istnieje." Kiedy łotry (mudha) widzą, że Krsna postępuje dokładnie tak jak istota ludzka, wyśmiewają transcendentalną formę Pana, ponieważ nie znają param bhavam, Jego transcendentalnej formy i czynności. Takie osoby są dalej opisane w Bhagavad-gicie (9.12) w sposób następujący:
moghaśa mogha-karmano
mogha-jnana vicetasah
raksasim asurim caiva
prakrtim mohinim śritah
"Zdezorientowani w ten sposób, przyciągani są przez różnego rodzaju demoniczne i ateistyczne poglądy. Z powodu tej ułudy, zawodzą wszelkie ich nadzieje na wyzwolenie, a działanie dla zysku i kultywowanie wiedzy wszystkie kończą się fiaskiem." Takie osoby nie wiedzą, że ciało Krsny nie jest materialne. Pomiędzy ciałem Krsny i Jego duszą nie ma żadnej różnicy, ale ponieważ osoby mniej inteligentne widzą Krsnę jako istotę ludzką, wyśmiewają się z Niego. Nie są w stanie sobie wyobrazić, w jaki sposób osoba taka jak Krsna mogłaby być źródłem wszystkiego (govindam adi-purusam tam aham bhajami). Takie osoby opisane są jako moghaśah, co oznacza, że ich nadzieje zostaną zawiedzione. Wszystko, czego pragną na przyszłość, zostanie udaremnione. Nawet jeśli pozornie angażują się w służbę oddania, opisani są jako moghaśah, ponieważ ostatecznie pragną połączyć się z blaskiem Brahmana.
Osoby pragnące wznieść się na planety niebiańskie poprzez służbę oddania również spotyka frustracja, ponieważ nie taki jest rezultat służby oddania. Jednakże również oni otrzymują szansę zaangażowania się w służbę oddania i oczyszczenia się. Jak oznajmia Śrimad-Bhagavatam (1.2.17):
śrnvatam sva-kathah krsnah
punya-śravana-kirtanah
hrdy antah-stho hy abhadrani
vidhunoti suhrt satam
"Śri Krsna, Osoba Boga, który jest Paramatmą (Duszą Najwyższą) w sercu każdego i dobroczyńcą prawdomównego wielbiciela, oczyszcza z pragnienia materialnej przyjemności serce bhakty, który rozwinął pragnienie słuchania Jego przekazów, które same w sobie są pełne cnót. Kiedy właściwie słuchane i intonowane."
Dopóki serce nie zostanie oczyszczone z brudu, nie można zostać czystym bhaktą. Dlatego w wersecie tym użyto słowa sudurlabhah ("bardzo rzadko spotykany"). Czystego bhaktę spotyka się bardzo rzadko, nie tylko pomiędzy setkami i tysiącami, ale nawet pomiędzy milionami doskonale wyzwolonych dusz. Dlatego użyto tutaj słowa kotisv api. Śrila Madhvacarya przytacza następujące cytaty z Tantra Bhagavata:
nava-kotyas tu devanam rsayah
sapta-kotayah
narayanayanah
sarve ye kecit tat-parayanah
"Jest 90 milionów półbogów i 70 milionów mędrców, którzy zwani są narayanayana, bhaktami Pana Narayana. Spośród nich niewielu jest zwanych narayana-parayana.
narayanayana deva rsy-adyas tat-parayanah
brahmadyah kecanaiva
syuh siddho yogya-sukham labhan
Różnica pomiędzy siddhami i narayana-parayanami jest taka, że bezpośredni bhaktowie zwani są narayana-parayana, podczas gdy osoby spełniające różnego typu yogę mistyczną są zwane siddhami.
06.14.06 Znaczenie: Zostało powiedziane, że czystego bhaktę, narayana-parayana, spotyka się bardzo rzadko, nawet pomiędzy wieloma milionami osób. Dlatego Maharaja Pariksit był zdumiony, że jednym z takich bhaktów – nawet na polu walki – był Vrtrasura, którego celem było przysparzanie kłopotów innym. Jaka była przyczyna postępu Vrtrasury.
06.14.10 Znaczenie: Najważniejszym zdaniem tutaj jest to, że za panowania króla Citraketu Ziemia produkowała wszelkie środki potrzebne do życia. Jak oznajmia Iśopanisad (Mantra 1):
iśavasyam idam sarvam yat
kinca jagatyam jagat
tena tyaktena bhunjitha ma
grdhah kasya svid dhanam
"Wszystko żywe i nieżywe we wszechświecie jest pod kontrolą Pana i należy do Niego. Dlatego powinno się przyjmować tylko rzeczy niezbędne, dane nam jako nasz udział i nie powinno się przyjmować innych rzeczy, wiedząc dobrze, do kogo należą." Krsna, najwyższy kontroler, stworzył materialny świat, który jest całkowicie doskonały i w którym niczego nie brakuje. Pan zaspokaja potrzeby wszystkich żywych istot. Te środki potrzebne do życia pochodzą z ziemi i wskutek tego ziemia jest źródłem zaopatrzenia. Kiedy władca jest dobry, źródło to obficie produkuje wszelkie środki potrzebne do życia. Kiedy jednakże nie ma takiego dobrego władcy, będzie panował niedostatek. Na tym polega znaczenie słowa kamadhuk. Gdzie indziej w Śrimad-Bhagavatam (1.10.4) jest powiedziane, kamam vavarsa parjanyah sarva-kama-dugha mahi: "W czasie panowania Maharajy Yudhisthiry chmury wylewały tyle wody, ile ludzie potrzebowali, a ziemia w obfitości produkowała wszystkie potrzebne człowiekowi rzeczy." Mamy doświadczenie, że w pewnych okresach deszcze produkują wszystko w obfitości, a w innych okresach panuje niedostatek. My nie mamy kontroli nad produktywnością ziemi, gdyż w naturalny sposób całkowitą kontrolę nad tym posiada Najwyższa Osoba Boga. Swoim poleceniem Pan może sprawić, że Ziemia będzie produkowała wszystko w ilości dostatecznej albo niedostatecznej. Jeśli pobożny król włada nad Ziemią zgodnie z nakazami śastr, to w naturalny sposób będą regularne opady deszczu i dostateczna produkcja naturalna, zaspokajająca potrzeby wszystkich ludzi. Nie będzie kwestii eksploatowania, gdyż każdy będzie miał wszystkiego pod dostatkiem. Wówczas w naturalny sposób powstrzymany zostanie czarny rynek i korupcyjny handel wszelkiego rodzaju. Jedynie panowanie nad jakimś lądem nie rozwiąże problemów człowieka, jeśli przywódca nie będzie miał kwalifikacji duchowych. Musi on być jak Maharaja Yudhisthira, Pariksit Maharaja albo Ramacandra. Wówczas wszyscy mieszkańcy będą niezwykle szczęśliwi.
06.14.12 Znaczenie: Wygląda na to, że król najpierw poślubił jedną żonę, ale nie mogła ona urodzić dziecka. Wówczas poślubił druga, trzecią, czwartą itd., ale żadna z tych żon nie mogła mieć dzieci. Pomimo materialnych przymiotów janmaiśvarya–śruta-śri – narodzin w arystokratycznej rodzinie oraz całkowitego bogactwa, wykształcenia i piękna – był bardzo zasmucony, gdyż chociaż miał tak wiele żon, nie miał syna. Jego smutek był niewątpliwie naturalny. Życie grhastha nie oznacza, że ma się żonę, ale nie ma się dzieci. Canakya Pandita mówi, putra-hinam grham śunyam: jeśli grhastha nie ma syna, jego dom nie jest lepszy od pustyni. Król był z pewnością najbardziej nieszczęśliwy, że nie mógł mieć syna i dlatego ożenił się tak wiele razy. Szczególnie ksatriyowie mają pozwolenie, aby poślubić więcej niż jedną żonę i król uczynił to. Lecz mimo to nie miał potomstwa.
06.14.17 Znaczenie: Śridhara Svami cytuje w swoim komentarzu do Bhagavatam:
svamy-amatyau janapada
durga-dravina-sancayah
dando mitram ca tasyaitah
sapta-prakrtayo matah
Król nie jest samotny. Po pierwsze, ma on swego mistrza duchowego, najwyższego przewodnika. Następnie ma swych ministrów, swoje królestwo, fortyfikacje, skarb, system prawa i porządku oraz swoich przyjaciół albo sprzymierzeńców. Jeśli te wszystkie siedem elementów są właściwie utrzymywane, król jest szczęśliwy. Podobnie, jak wyjaśnia Bhagavad-gita (dehino 'smin yatha dehe), żywa istota, dusza, znajduje się wewnątrz materialnego okrycia z maha-tattvy, ego i panca-tanmatry, pięciu obiektów zadowalania zmysłów. Kiedy te siedem składników znajduje się we właściwym porządku, żywa istota jest w nastroju przyjemności. Na ogół król może być spokojny wówczas, kiedy towarzysze króla są spokojni i posłuszni. Dlatego wielki mędrzec Angira Rsi zapytał o osobiste zdrowie króla oraz o szczęście jego siedmiu towarzyszy. Kiedy pytamy przyjaciela, czy wszystko jest w porządku, nie mamy tylko na myśli jego, ale również jego rodzinę, źródło jego dochodów, jak również jego towarzyszy i sługi. Wszystko to musi być w porządku i wówczas osoba ta może być szczęśliwa.
06.14.18 Znaczenie: Werset ten opisuje prawdziwe szczęście króla i jego poddanych. Chociaż król jest najwyższym, nie powinien on tylko wydawać polecenia swym poddanym; czasami on też musi słuchać ich instrukcji. Podobnie, poddani powinni polegać na królu. To wzajemne uzależnienie uczyni wszystkich szczęśliwymi.
06.14.19 Znaczenie: Pan albo król i jego poddani powinni wzajemnie polegać na sobie. Obie strony mogą być szczęśliwe dzięki współpracy.
06.14.20 Znaczenie: Angira Rsi zapytał króla, czy jego umysł jest opanowany. Jest to najbardziej zasadnicza rzecz dla osiągnięcia szczęścia.
06.14.22 Znaczenie: Ponieważ twarz jest indeksem umysłu, osoba święta może zbadać stan czyjegoś umysłu, widząc jego twarz. Kiedy Angira Rsi zrobił uwagę o pobladłej twarzy króla, król Citraketu w ten sposób wyjaśnił przyczynę swego niepokoju.
06.14.26 Znaczenie: Według cywilizacji wedyjskiej celem małżeństwa jest po prostu otrzymanie syna, który jest konieczny do ofiarowania oblacji swym przodkom. Wskutek tego król Citraketu uważał, że ma obowiązek spłodzić dziecko, tak aby wyzwoliło ono jego i jego przodków z rejonów ciemności. Troszczył się o to, w jaki sposób w następnym życiu otrzyma pinda, oblacje, nie tylko dla siebie, ale również dla swych przodków. Dlatego poprosił Angirę Rsiego, aby wyświadczył mu przysługę i zrobił coś, aby mógł mieć syna.
06.14.29 Znaczenie: Słowo harsa oznacza "radość", a śoka oznacza "rozpacz". Król przepełnił się radością, kiedy dowiedział się, że będzie miał syna. Z powodu tej wielkiej radości w rzeczywistości nie był w stanie zrozumieć oznajmienia mędrca Angiry. W jego zrozumieniu oznaczało ono, że z pewnością będzie radość z powodu narodzin jego przyszłego syna, ale ponieważ będzie on jedynym synem króla, będzie bardzo dumnym ze swego bogactwa i imperium i wskutek tego nie będzie bardzo posłusznym swemu ojcu. Dlatego król był zadowolony, myśląc "Niech będzie syn. Nie ma znaczenia, jeśli nie będzie bardzo posłuszny." W Bengalu jest przysłowie mówiące, że lepiej mieć wujka, który jest ślepy, niż nie mieć go wcale. Król przyjął tę filozofię, sądząc, że lepiej jest mieć syna nieposłusznego, niż nie mieć go wcale. Wielki mędrzec Canakya Pandita mówi:
ko 'rthah putrena jatena yo
na vidvan na dharmikah
kanena caksusa kim va caksuh
pidaiva kevalam
"Jaka jest korzyść z syna, który ani nie jest uczony, ani nie jest bhaktą? Taki syn jest niczym ślepe, schorowane oko, które zawsze jest przyczyną cierpienia." Niemniej jednak, ten materialny świat jest tak zanieczyszczony, że ludzie pragną mieć syna, nawet jeśli jest on bezużyteczny. Postawa taka została zaprezentowana w historii króla Citraketu.
06.14.40 Znaczenie: Canakya Pandita oznajmił:
mata yasya grhe nasti bharya
capriya-vadini
aranyam tena gantavyam
yatharanyam tatha grham
"Ten, kto nie ma matki w domu i którego żona nie przemawia do niego słodkimi słowami, powinien udać się do lasu. Dla osoby takiej nie ma różnicy miedzy życiem w domu a życiem w lesie." Podobnie, jeśli kobieta nie ma syna, jeśli nie dba o nią mąż i lekceważą ją pozostałe żony jej męża, traktując ją jak służącą, to również lepiej dla niej jest udać się do lasu, niż pozostawać w domu.
06.14.54 Znaczenie: W ten sposób uwarunkowana dusza potępia najwyższego stwórcę, kiedy spotykają ją przeciwności. Czasami oskarża Najwyższą Osobę Boga o nieuczciwość, ponieważ niektórzy ludzie są szczęśliwi, a niektórzy nie. Tutaj królowa wini najwyższą opatrzność za śmierć swego syna. Według praw stwarzania, najpierw powinien umrzeć ojciec, a potem syn. Jeśli prawa stwarzania zmieniają się zgodnie z kaprysami opatrzności, to wówczas opatrzność nie może być uważany za miłosiernego, lecz wrogiego stworzonym istotom. W rzeczywistości to nie stwórca jest niedoświadczony, ale uwarunkowana dusza. Nie wie ona, w jaki sposób działają subtelne prawa karmicznego działania i nie znając tych praw, z powodu ignorancji krytykują Najwyższą Osobę Boga.
06.14.55 Znaczenie: Jak oznajmia Brahma-samhita, karmani nirdahati kintu ca bhakti-bhajam: ten, kto przyjął świadomość Krsny, służbę oddania, nie podlega rezultatom karmy. Werset ten zwraca uwagę na karmę w oparciu o filozofię karma-mimamsa, która mówi, że należy działać zgodnie ze swą karmą i że najwyższy kontroler musi obdarzać rezultatami karmy. Zwykłe uwarunkowane dusze nie są w stanie zrozumieć subtelnych praw karmy, które kontrolowane są przez Najwyższego. Dlatego Krsna mówi, że jeśli ktoś może zrozumieć Jego i to, w jaki sposób On działa, kontrolując wszystko przez subtelne prawa, natychmiast zostaje wyzwolony dzięki Jego łasce. Takie jest oznajmienie Brahma-samhity (karmani nirdahati kintu ca bhakti-bhajam). Należy bez żadnych zastrzeżeń przyjąć służbę oddania i podporządkować wszystko najwyższej woli Pana. To uczyni nas szczęśliwymi w tym życiu i w następnym.
06.14.56 Znaczenie: Według nakazu Ved, mężczyzna powinien ożenić się, aby spłodzić syna, który będzie mógł wyzwolić go spod władzy Yamarajy. Jeśli ktoś nie ma syna, który mógłby ofiarować oblacje pitom, czyli przodkom, musi cierpieć w królestwie Yamarajy. Król Citraketu był bardzo zasmucony myśląc, że ponieważ jego syn odchodził z Yamarają, będzie on musiał cierpieć ponownie. Prawa subtelne istnieją dla karmitów; jeśli ktoś staje się bhaktą, nie ma już więcej zobowiązań wobec praw karmy.
W ten sposób Bhaktivedanta kończy objaśnienia do 14-go Rozdziału 6-go
Canto Śrimad-Bhagavatam zatytułowanego
"Rozpacz króla Citraketu."