W tym rozdziale Śukadeva Gosvami opisuje Anantę, źródło Pana Śivy. Pan Ananta, którego ciało jest całkowicie duchowe, rezyduje u podstawy planety Patala. Zawsze mieszka On w zakątku serca Pana Śivy i pomaga mu unicestwiać wszechświat. Ananta poucza Pana Śivę, jak zniszczyć kosmos. Dlatego czasami zwany jest tamasi, czyli "tym który jest w gunie ciemności." Jest On oryginalnym Bóstwem materialnej świadomości, a ponieważ przyciąga wszystkie żywe istoty, czasami zwany jest Sankarsaną. Ze Swego czoła przekazuje Panu Śivie moc niszczenia tego materialnego świata. Ponieważ Pan Sankarsana jest ekspansją Najwyższej Osoby Boga, wielu bhaktów ofiarowuje Mu modlitwy, a na systemie planetarnym Patala, ofiarowują Mu pokłony wszystkie sury, asury, Gandharvowie, Vidyadharowie i uczeni mędrcy. Pan rozmawia z nimi słodkim głosem. Jego budowa cielesna jest całkowicie duchowa i bardzo, bardzo piękna. Ktokolwiek słucha o Nim od właściwego mistrza duchowego, uwalnia się od wszelkich materialnych koncepcji życia. Cała energia materialna działa zgodnie z planami Anantadevy. Zatem powinniśmy uważać Go za podstawową przyczynę materialnego stworzenia. Jego mocy nie ma końca i nikt nie jest w stanie opisać Go w pełni, nawet mając niezliczone usta. Dlatego zwany jest Anantą (nieograniczonym). Będąc bardzo łaskawym dla wszystkich żywych istot, przejawił Swoje ciało duchowe. W ten sposób Śukadeva Gosvami opisuje Maharajy Pariksitowi chwały Anantadevy.
05.25.01 Znaczenie: Jest pewna klasa ludzi pokrewna filozofom Mayavadi, którzy w błędny sposób interpretują mantry wedyjskie: aham brahmasmi i so 'ham, twierdząc, że znaczą one: "Jestem Najwyższym Brahmanem" i "Jestem tożsamy z Panem". Tego rodzaju błędna koncepcja, w której ktoś uważa się z a najwyższy podmiot radości, jest rodzajem złudzenia. W innym miejscu Śrimad-Bhagavatam (5.5.8) opisane jest: janasya moho 'yam aham mameti. Jak wyjaśniono w powyższym wersecie, Bóstwem przewodnim tego fałszywego poglądu jest Sankarsana. Krsna stwierdza w Bhagavad-gicie (15.15):
sarvasya caham hrdi
sannivisto
mattah smrtir jnanam apohanam ca
"Ja przebywam w każdym sercu i ode Mnie pochodzi pamięć, wiedza i zapomnienie." Pan usytuowany jest w każdym sercu jako Sankarsana, i kiedy demon sądzi, że jest jednym z Najwyższym Panem, Pan utrzymuje go w tej ciemności. Chociaż taka demoniczna żywa istota jest jedynie nieznaczną cząstką Najwyższego Pana, zapomina o swojej prawdziwej pozycji i uważa się za Najwyższego Pana. Ponieważ to zapomnienie wywoływane jest przez Sankarsanę, czasami nazywany jest On tamasi. Słowo tamasi nie znaczy, że ma On materialne ciało. Sankarsana jest zawsze transcendentalny, ale ponieważ jest Duszą Najwyższą Pana Śivy, który musi spełniać czynności tamasi, czasami nazywany jest tamasi.
05.25.03 Znaczenie: W każdym stworzeniu żywe istoty otrzymują szansę, aby zakończyć swą uwarunkowaną egzystencję. Jeśli nie wykorzystają właściwie tej sposobności i nie powrócą do domu, z powrotem do Boga, Pana Sankarsanę ogarnia gniew. Wskutek Jego gniewnego nastroju z Jego brwi pojawia się 11 Rudrów, ekspansje Pana Śivy i wszyscy z nich razem niszczą całe stworzenie.
05.25.05 Znaczenie: Kiedy kobiety i mężczyźni wzajemnie dotykają swych ciał, w naturalny sposób budzą się w nich pożądliwe pragnienia. Z wersetu tego wynika, że podobne doznania są w ciałach duchowych. Zarówno Pan Ananta, jak i kobiety dostarczające Mu przyjemności mieli ciała duchowe. Zatem wszelkie doznania oryginalnie istnieją w ciele duchowym. Potwierdza to Vedanta-sutra: janmady asya yatah. Śrila Viśvanatha Cakravarti Thakura wyjaśnił w związku z tym, że słowo adi oznacza adi-rasa, oryginalne pożądliwe uczucie, które pochodzi od Najwyższego. Jednakże pożądanie duchowe i materialne są tak całkowicie różne, jak złoto i żelazo. Tylko ten, kto jest wysoce zaawansowany w realizacji duchowej, może zrozumieć pożądliwe uczucia pomiędzy Radhą i Krsną, czy pomiędzy Krsną a dziewczętami Vrajy. Zatem, dopóki ktoś nie jest bardzo doświadczony i zaawansowany w realizacji duchowej, zabrania mu się dyskutować o pożądliwych uczuciach Krsny i gopi. Jednakże, jeśli ktoś jest szczerym i czystym bhaktą, materialne pożądanie w jego sercu całkowicie znika, kiedy dyskutuje on pożądliwe uczucia między gopi a Krsną i robi on szybki postęp w życiu duchowym.
05.25.06 Znaczenie: Główną misją Anantadevy jest rozwiązanie tego materialnego stworzenia, ale powstrzymuje On swój gniew i zniecierpliwienie. Ten materialny świat jest tworzony w tym celu, aby dać uwarunkowanym duszom następną szansę powrotu do domu, do Boga, ale większość z nich nie korzysta z tego udogodnienia. Po stworzeniu ponownie przejawiają swe dawne skłonności do panowania nad światem materialnym. Te czynności uwarunkowanej duszy złoszczą Anantadevę i pragnie On zniszczyć cały materialny świat. Ale ponieważ jest On Najwyższą Osobą Boga, jest dla nas łaskawy i powstrzymuje Swój gniew i zniecierpliwienie. Jednakże w pewnych okresach czasu wyraża Swój gniew i niszczy materialny świat.
05.25.08 Znaczenie: Żaden z tych opisów Pana Anantadevy nie jest wyobrażeniem. Wszystkie są w sposób transcendentalny pełne szczęścia i pełne prawdziwej wiedzy. Jednakże, jeśli nie słucha się o nich bezpośrednio od bona fide mistrza duchowego, będącego w linii sukcesji uczniów, nie można ich zrozumieć. Wiedzę tę przekazał Pan Brahma Naradzie, a wielki mędrzec Narada, razem ze swoim towarzyszem, Tumburu, rozprowadza ją po całym wszechświecie. Czasami Najwyższa Osoba Boga jest opisywany jako Uttamaśloka, ten który chwalony jest piękną poezją. Narada komponuje różne poematy wysławiające Pana Anantę, dlatego w wersecie tym użyto słowa samślokayam asa (wychwalany wyborną poezją).
Vaisnavowie w Gaudiya-sampradaya należą do sukcesji uczniów wywodzących się od Pana Brahmy. Pan Brahma jest mistrzem duchowym Narady, Narada jest mistrzem duchowym Vyasadevy, a Vyasadeva napisał Śrimad-Bhagavatam jako komentarz do Vedanta-sutry. Dlatego wszyscy bhaktowie w Gaudiya-sampradayi przyjmują czynności Pana Ananty zrelacjonowane w Śrimad-Bhagavatam za autentyczne i w ten sposób osiągają korzyść, powracając do domu, do Boga. Nieczystości w sercu uwarunkowanej duszy są niczym wielki zsyp śmieci utworzony przez trzy siły natury materialnej, szczególnie przez rajas (pasję) i tamas (ignorancję). To zanieczyszczenie manifestuje się w formie pożądliwych pragnień i żądzy posiadłości materialnych. Jak potwierdzono to tutaj, dopóki ktoś nie otrzymuje transcendentalnej wiedzy w sukcesji uczniów, dopóty nie ma kwestii, aby oczyścił się on z tego zanieczyszczenia.
05.25.09 Znaczenie: Z literatury wedyjskiej dowiadujemy się, że kiedy Najwyższy Pan spogląda (sa aiksata) na energię materialną, manifestują się trzy siły materialnej natury i tworzą one materialna różnorodność. Zanim spojrzy On na energię materialną, nie istnieje możliwość tworzenia, utrzymania i zniszczenia materialnego świata. Pan istniał przed stworzeniem, a zatem jest On wieczny i niezmienny. Jak zatem jakakolwiek ludzka istota, bez względu na to, jak wielkim by była filozofem, naukowcem, mogłaby zrozumieć sposoby działania Najwyższej Osoby Boga?
Następujący cytat z Caitanya-bhagavata (Adi-khanda 1.48-52 i 1.58-69) mówi o chwałach Pana Ananty:
ki brahma, ki śiva, ki sanakadi 'kumara'
vyasa, śuka, naradadi 'bhakta' nama yanra
"Pan Brahma, Pan Śiva, czterej Kumarowie [Sanaka, Sanatana, Sanandana i Sanat-kumara], Vyasadeva, Śukadeva Gosvami i Narada są wszyscy czystymi bhaktami, wiecznymi sługami Pana.
sabara pujita śri-ananta-mahaśaya
sahasra-vadana prabhu --- bhakti-rasamaya
"Wszyscy ci czyści bhaktowie wspominani powyżej wielbią Pana Śri Anantę. Ma On tysiące kapturów i jest zbiornikiem wszelkiej służby oddania.
adideva, maha-yogi,
'iśvara', 'vaisnava'
mahimara anta inha na janaye saba
"Pan Ananta jest oryginalna osobą i wielkim kontrolerem-mistykiem. Jednocześnie jest On sługą Boga, Vaisnavą. Jako że nie ma końca Jego chwałom, nikt nie jest w stanie zrozumieć Go w pełni.
sevana śunila, ebe śuna thakurala
atma-tantre yena-mate vaisena patala
"Mówiłem ci już o Jego służbie dla Pana. Teraz posłuchaj, jak samowystarczalny Anantadeva żyje na niższym systemie planetarnym Patali.
śri-narada-gosani 'tumburu' kari' sange
se yaśa gayena brahma-sthane śloka-vandhe
"Nosząc na swych ramionach tumburu, swój strunowy instrument, Narada Muni zawsze wysławia Pana Anantę. Ku chwale Pana skomponował On wiele transcendentalnych wersetów."
srsti, sthiti, pralaya, sattvadi yata guna
yanra drsti-pate haya, yaya punah punah
"Jedynie dzięki spojrzeniu Pana Ananty, trzy siły materialnej natury wzajemnie oddziaływują na siebie i tak zachodzi stworzenie, utrzymanie i zniszczenie. Te siły natury pojawiają się raz za razem.
advitiya-rupa, satya
anadi mahattva
tathapi 'ananta' haya,
ke bujhe se tattva?
"Pan sławiony jest jako jeden bez wtórego i jako Prawda Najwyższa, który nie ma początku. Dlatego jest nazywany Anantą [nieograniczonym]. Któż może Go zrozumieć?
śuddha-sattva-murti prabhu dharena karunaya
ye-vigrahe sabara prakaśa sulilaya
"Jego forma jest całkowicie duchowa i manifestuje ją tylko dzięki Swojej łasce. Wszystkie czynności w tym materialnym świecie odbywają się jedynie w Jego formie.
yanhara taranga śikhi' simha mahavali
nija-jana-mano ranje hana kutuhali
"Jest On bardzo potężny i gotów zadowolić Swoich osobistych towarzyszy i bhaktów.
ye ananta-namera śravana-sankirtane
ye-te mate kene nahi bole ye-te jane
aśesa-janmera bandha chinde sei-ksane
ataeva vaisnava na chade kabhu tane
"Jeśli jedynie spróbujemy zaangażować się w zbiorowe intonowanie chwał Pana Anantadevy, z naszego serca natychmiast zostaną spłukane nieczystości, które gromadziliśmy tam podczas wielu narodzin. Dlatego Vaisnava nigdy nie przepuszcza sposobności sławienia Anantadevy.
'śesa' ba-i samsarera gati nahi ara
anantera name
sarva-jivera uddhara
"Pan Ananta jest znany jako Śesa [nieograniczony koniec], ponieważ On kończy naszą podróż poprzez ten materialny świat. Każdy może osiągnąć wyzwolenie po prostu intonując Jego chwały.
ananta prthivi-giri samudra-sahite
ye-prabhu dharena gire palana karite
"Na Swej głowie Anantadeva utrzymuje cały wszechświat razem z milionami jego planet zawierającymi olbrzymie oceany i góry.
sahasra phanara eka-phane 'bindu' yena
ananta vikrama, na janena, 'ache' hena
"Jest On tak ogromny i potężny, że ten wszechświat spoczywa na jednym z Jego kapturów niczym kropla wody. Nawet nie zdaje On sobie sprawy z tego, gdzie on jest.
sahasra-vadane krsna-yaśa nirantara
gaite achena adi-deva
mahi-dhara
"Utrzymując wszechświat na jednym ze Swych kapturów, Anantadeva intonuje chwały Krsny Swoimi wszystkimi tysiącami ust.
gayena ananta, śri-yaśera nahi anta
jaya-bhanga nahi karu, donhe –-- balavanta
"Chociaż intonuje chwały Pana Krsny od czasów niepamiętnych, nadal nie zbliża się do ich końca.
adyapiha 'śesa-deva sahasra-śri-mukhe
gayena caitanya-yaśa anta nahi dekhe
"Pan Ananta intonuje chwały Śri Caitanyi Mahaprabhu do dnia dzisiejszego, a mimo to nie widzi ich końca."
05.25.10 Znaczenie: Śrila Jiva Gosvami przetłumaczył ten werset jak następuje. "Najwyższa Osoba Boga jest przyczyną wszystkich przyczyn. Za przyczyną Jego woli oddziaływują na siebie subtelne i wulgarne składniki. Pojawia się On w różnych inkarnacjach po to tylko, aby zadowolić serca Swoich czystych wielbicieli." Na przykład, Najwyższy Pan pojawił się w transcendentalnej inkarnacji Pana Varahy (dzika), po to tylko, aby zadowolić Swoich wielbicieli poprzez podniesienie planety Ziemi z Oceanu Garbhodaka.
05.25.14 Znaczenie: W związku z tym Śrila Bhaktivinoda Thakura śpiewa,
anadi karma-phale
padi' bhavarnava-jale,
taribare na dekhi upaya
"Mój Panie, nie wiem, kiedy rozpocząłem moje materialne życie, ale z pewnością mogę doświadczyć, że upadłem w głęboki ocean niewiedzy. Teraz mogę również zrozumieć, że nie ma innego sposobu na wydostanie się z niego, niż przyjęcie schronienia Twoich lotosowych stóp." Podobnie, Śri Caitanya Mahaprabhu ofiarowuje następującą modlitwę:
ayi nanda-tanuja kinkaram
patitam mam visame bhavambudhau
krpaya tava pada-pankaja-
sthita-dhuli-sadrśam vicintaya
"Mój drogi Panie, synu Nandy Maharajy, jestem Twoim wiecznym sługą. W jakiś sposób jednak upadłem w ten ocean niewiedzy. Bądź zatem łaskawy i wybaw mnie z tego okropnego stanu materialistycznego życia."
W ten sposób Bhaktivedanta kończy objaśnienia do 25-go Rozdziału 5-go
Canto Śrimad-Bhagavatam, zatytułowanego
" Chwały Pana Ananty."