03.28.01 Znaczenie: Proces yogi, który Pan Kapila przedstawia w tym rozdziale, jest autoryzowany i standardowy. Dlatego powinniśmy starannie wypełniać jego wskazówki. Na samym początku Pan mówi, że praktykowanie yogi umożliwia zbliżenie się do zrozumienia Prawdy Absolutnej, czyli Najwyższej Osoby Boga. W poprzednim rozdziała zostało bardzo wyraźnie powiedziane, że celem yogi nie powinno być osiągnięcie cudownych mocy mistycznych. Nie należy czuć pociągu do takich mocy, tylko dążyć do osiągnięcia realizacji na ścieżce zrozumienia Najwyższej Osoby Boga. Potwierdza to również Bhagavad-gita. W ostatnim wersecie Szóstego Rozdziału jest powiedziane, że największym yoginem jest osoba, która nieustannie myśli o Krsnie przebywającym w jej wnętrzu, czyli osoba świadoma Krsny.
Jest tu powiedziane, że dzięki praktykowaniu yogi można stać się radosnym. Pan Kapila
Osoba Boga i najwyższy autorytet w dziedzinie yogi, opisuje tutaj system nazywany astanga-yogą, składający się z ośmiu różnych praktyk; yamy, niyamy, asany, pranayamy, pratyahary,
dharany, dhyany i samadhi. Za
pomocą tych poszczególnych stopni praktyki należy osiągnąć realizację Pana
Visnu, który jest celem wszelkiej yogi. Jest
wiele tzw. ćwiczeń yogi, w których
skupia się umysł na nicości lub czymś bezosobowym. Postępowanie tego rodzaju
nie jest jednak aprobowane przez autoryzowany system yogi, wyjaśniany tu przez Kapiladevę. Nawet Patanjali mówi, że
celem yogi jest Visnu. Astanga-yoga jest więc częścią praktyk
Vaisnava, ponieważ jej ostatecznym celem jest realizacja Visnu. Osiągnięcie
sukcesu w yodze polega nie na
zdobyciu mocy mistycznych (co zostało potępione w poprzednim rozdziale), tylko
na uwolnieniu się od wszelkich określeń materialnych i powrocie na swą
konstytucjonalną pozycję. Taki jest właśnie ostateczny rezultat praktyki yogi.
03.28.02 Znaczenie: W wersecie tym występuje wiele ważnych słów, z których każde można by omawiać bardzo szeroko. Omówimy tu jednak tylko ich najważniejsze aspekty. Końcowym stwierdzeniem jest atmavic-caranarcanam. Atma-vit jest to dusza samozrealizowana lub bona fide mistrz duchowy. Osoba, która nie osiągnęła samorealizacji i nie poznała swego związku z Duszą Najwyższa nie może być bona fide mistrzem duchowym. Werset ten mówi, że należy znaleźć bona fide mistrza duchowego i podporządkować się mu (arcanam), ponieważ dzięki zadawaniu mu pytań i wielbieniu go można nauczyć się duchowego działania.
Pierwszym zaleceniem jest sva-dharmacaranam.
Dopóki mamy materialne ciała, dopóty są nam przypisane określone obowiązki.
Obowiązki te zostały podzielone przez system
czterech grup społecznych: bramin, ksatriya,
vaiśya i śudra. Opisują je śastry, a szczególnie Bhagavad-gita. Sva-dharmacaranam oznacza,
że obowiązki, które zostały przypisane nam w naszej grupie społecznej,
powinniśmy wypełniać uczciwie i jak najlepiej. Nie należy podejmować obowiązków
innych osób. Jeśli ktoś urodził się w określonej społeczności, to powinien
wypełniać obowiązki przypisane tej właśnie grupie społecznej. Jeśli jednak ktoś
jest wystarczająco szczęśliwy, aby – przez osiągnięcie platformy tożsamości
duchowej – wznieść się ponad desygnaty wypływające z narodzin w określonej
społeczności, to jego sva-dharmą,
czyli obowiązkiem, staje się wyłącznie służenie Najwyższej Osobie Boga.
Rzeczywistym obowiązkiem osoby zaawansowanej w świadomości Krsny jest służenie
Panu. Człowiek, który trwa w cielesnej koncepcji życia, może działać stosownie
do obowiązków wynikających z norm społecznych. Osoba podniesiona do platformy
duchowej musi natomiast zajmować się jedynie służeniem Najwyższemu Panu; to
właśnie jest prawidłowym pełnieniem sva-dharmy.
03.28.03 Znaczenie: Werset ten zaleca, aby unikać
praktyk religijnych mających na celu rozwój ekonomiczny lub spełnianie
zmysłowych pragnień. Praktyki religijne powinny być wykonywane wyłącznie dla
uwolnienia się ze szponów natury materialnej. Na początku Śrimad-Bhagavatam zostało powiedziane, że najwyższą praktyką
religijną jest ta, która umożliwia osiągnięcie bezprzyczynowej, transcendentalnej
służby oddania dla Pana. Praktyk takich nie są w stanie powstrzymać żadne
przeszkody, a ich wypełnianie przynosi prawdziwe zadowolenie. Powyższy werset
poleca je jako moksa-dharmę, religijną
praktykę dla wyzwolenia, czyli wydostania się z kleszczy materialnego
zanieczyszczenia. Ludzie zazwyczaj spełniają czynności religijne w celu poprawy
warunków ekonomicznych lub zadowalania zmysłów. Działania takie nie są jednak
polecane osobom pragnącym zrobić postęp w
yodze.
Następnym ważnym zwrotem jest mita-medhyadanam; oznacza on, że należy jeść bardzo niewiele. Pisma wedyjskie zalecają, aby yogin jadł jedynie połowę tego, co chciałby zjeść. Jeśli ktoś jest tak głodnym, że chciałby zjeść pół kilograma, to zamiast zjeść pół kilograma, powinien zjeść tylko ćwierć i wypić pół szklanki wody; jedna czwarta żołądka powinna być wolna, aby umożliwić przepływ powietrza. Jedząc w ten sposób unika się niestrawności i chorób. Takie postępowanie poleca yoginom Śrimad-Bhagavatam i wszystkie inne standardowe pisma święte. Yogin powinien żyć w miejscu odludnym, gdzie nikt nie będzie zakłócał jego praktyk.
03.28.04 Znaczenie: W wersecie tym słowo purusarcanam oznacza oddawanie czci Najwyższej Osobie Boga, szczególnie w formie Pana Krsny. W Bhagavad-gicie Arjuna stwierdza, że Krsna jest oryginalnym purusą, czyli Osobą Boga – purusam śaśvatam. W praktykach yogi należy więc nie tylko skupiać umysł na Osobie Krsny, ale również codziennie adorować formę Bóstwa Krsny.
Brahmacarin żyje w
celibacie, kontrolując swe życie seksualne. Nie można jednocześnie oddawać się
nieograniczonemu życiu seksualnemu i ćwiczyć yogę; jest to zwykłe łajdactwo. Różni tzw. yogini głoszą, że można używać życia do woli i jednocześnie stać
się yoginem, ale jest to coś
całkowicie nieautoryzowanego. Werset ten mówi bardzo wyraźnie, że należy
przestrzegać celibatu. Brahmacaryam
oznacza, że czyjeś życie związane jest jedynie z Brahmanem, czyli jest to życie
w pełnej świadomości Krsny. Osoby nadmiernie przywiązane do seksu nie są w
stanie przestrzegać zasad prowadzących do świadomości Krsny. Seks dozwolony
jest jedynie dla osób żyjących w związku małżeńskim. Osoby żyjące w związku
małżeńskim, ale ograniczające swe życie seksualne, również są nazywane brahmacarinami.
Słowo asteyam również jest bardzo ważne dla yogina. Asteyam znaczy "powstrzymywanie się od kradzieży". W szerszym ujęciu, złodziejem jest każdy, kto gromadzi więcej, niż potrzebuje. Zgodnie z zasadami duchowego komunizmu, nikt nie powinien posiadać więcej niż jest mu konieczne do utrzymania. Takie są prawa natury. Każdy, kto gromadzi więcej niż potrzebuje, jest nazywany złodziejem, a osoba, która gromadzi bogactwo i nie przeznacza nic na ofiarę lub oddawanie czci Najwyższej Osobie Boga, jest wielkim złodziejem.
Svadhyayah znaczy "czytanie autoryzowanych pism wedyjskich". Nawet osoba, która praktykuje system yogi, ale nie jest świadoma Krsny, musi czytać standardowe pisma wedyjskie, aby zdobyć zrozumienie. Samo praktykowanie yogi nie wystarcza. Narottama dasa Thakura – wielki bhakta i acarya w Gaudiya Vaisnava-sampradayi – powiedział, że źródłami zrozumienia wszelkich działań duchowych powinny być święte osoby, święte pisma i mistrz duchowy. Ci trzej przewodnicy są rzeczą niezwykle ważną dla postępu w życiu duchowym. Mistrz duchowy wskazuje standardową literaturę do wypełnienia yogi służby oddania i wypowiada się jedynie w oparciu o święte pisma. Czytanie standardowych pism świętych jest więc przy wypełnianiu yogi rzeczą konieczną. Praktykowanie yogi bez czytania standardowej literatury jest zwykłą stratą czasu.
03.28.05 Znaczenie: Praktyki yogi, a szczególnie hatha-yoga, nie są same w sobie celem, a są one środkiem do osiągnięcia celu, którym jest wewnętrzna równowaga. Na początku należy nauczyć się prawidłowego siedzenia, gdyż wtedy nasz umysł i uwaga uspokoją się na tyle, aby umożliwić nam praktykowanie yogi. Stopniowo należy zacząć kontrolować obieg powietrza życia, co z kolei umożliwi nam powstrzymanie zmysłów od przedmiotów zmysłów. W poprzednim wersecie zostało powiedziane, że przestrzeganie celibatu jest rzeczą konieczną. Najważniejszym aspektem panowania nad zmysłami jest kontrola życia seksualnego. Jest to nazywane brahmacaryą. Przez ćwiczenie różnorodnych pozycji siedzących i kontrolę powietrza życia można dojść do kontrolowania zmysłów i powstrzymywania ich od niedozwolonych przyjemności zmysłowych.
03.28.06 Znaczenie: Wewnątrz ciała występuje sześć kręgów obiegu powietrza życia.
Pierwszy z nich znajduje się w żołądku,
drugi – w okolicy serca,
trzeci – w okolicy płuc,
czwarty – na podniebieniu,
piąty – pomiędzy brwiami, a
szósty – najwyższy – ponad mózgiem.
Należy ustabilizować swój umysł oraz obieg powietrza życia, i w ten sposób przejść do myślenia o transcendentalnych rozrywkach Najwyższego Pana. Nigdzie nie jest powiedziane, że powinno się skupić na próżni lub czymś bezosobowym. Werset ten mówi wyraźnie, vaikuntha-lila. Lila znaczy "rozrywki,". Jeśli Prawda Absolutna, Osoba Boga, nie spełniałby transcendentalnych czynności, to jak można by myśleć o tych rozrywkach? Tego rodzaju skupienie osiąga się poprzez proces służby oddania, słuchanie i mówienie o rozrywkach Najwyższej Osoby Boga. Jak opisuje Śrimad-Bhagavatam, Pan pojawią się i znika w zależności od Swoich związków z poszczególnymi bhaktami. Pisma wedyjskie zawierają wiele opisów rozrywek Pana. Opisują one między innymi bitwę pod Kuruksetrą i historyczne fakty związane z życiem i naukami bhaktów takich jak Prahlada Maharaja, Dhruva Maharaja i Ambarisa Maharaja. Trzeba jedynie skupić umysł na jednym z takich opisów i być, zawsze zaabsorbowanym jego tematem. Dzięki temu będziemy zawsze w samadhi. Samadhi nie jest sztucznym stanem cielesnym; stan ten jest osiągalny, kiedy umysł rzeczywiście pogrąża się w myślach o Najwyższej Osobie Boga.
03.28.07 Znaczenie: Etair
anyaiś ca. Ogólny proces yogi składa
się z przestrzegania zasad, ćwiczenia pozycji siedzących, skupiania umysłu na
obiegu powietrza życia, a następnie myślenia o Najwyższej Osobie Boga w Jego
rozrywkach Vaikuntha. Tak wygląda ogólny proces yogi: To samo skupienie uwagi można osiągnąć innymi zalecanymi
procesami, i dlatego: anyaiś ca –
inne metody również mogą być stosowane. Chodzi o to, aby umysł –
zanieczyszczony pociągiem do materii – został okiełznany i skupił się na
Najwyższej Osobie Boga. Umysłu nie można skupić na nicości lub czymś
bezosobowym. Z tego właśnie powodu żadne standardowe yoga-śastry nie polecają tzw. praktyk yogi związanych z voidyzmem i impersonalizmem. Prawdziwym yoginem jest bhakta, ponieważ jego umysł
skupia się zawsze na rozrywkach Pana Krsny. Świadomość Krsny jest więc
najwyższym systemem yogi.
03.28.08 Znaczenie: Siedzenie w wygodnej pozycji jest nazywane svasti samasinah. Pisma yogi polecają, aby spodnie strony stóp umieścić pomiędzy udami a kostkami i siedzieć w pozycji wyprostowanej; tego rodzaju postawa pomoże nam skupić umysł na Najwyższej Osobie Boga. Ten sam proces jest też polecany w Szóstym Rozdziale Bhagavad-gity. Powyższy werset sugeruje również, że należy usiąść w miejscu odludnym i uświęconym. Siedzenie powinno składać się ze skóry jelenia i trawy kuśa, okrytej bawełnianą tkaniną.
03.28.09 Znaczenie: Te ćwiczenia oddechowe wykonywane są w celu kontrolowania umysłu i skupienia go na Najwyższej Osobie Boga. Sa vai manah krsna-padaravindayoh: bhakta Ambarisa Maharaja skupiał swój umysł na lotosowych stopach Krsny przez dwadzieścia cztery godziny na dobę. Proces świadomości Krsny polega na intonowaniu Hare Krsna i słuchaniu tego dźwięku z taką uwagą, żeby umysł skupiał się na transcendentalnej wibracji imienia Krsny, która nie jest różna od osoby Krsny. Rzeczywisty cel kontrolowania umysłu poleconą tu metodą oczyszczania przejść powietrza życia może od razu osiągnąć ten, kto bezpośrednio skupia umysł na lotosowych stopach Krsny: System hatha-yogi, czy też system oddechowy, jest szczególnie polecany osobom głęboko zaabsorbowanym koncepcją egzystencji cielesnej. Jeśli jednak ktoś jest w stanie wykonywać ten prosty proces intonowania Hare Krsna, to skupienie umysłu jest dla niego rzeczą łatwiejszą.
W celu oczyszczenia dróg oddechowych polecane są trzy
czynności: puraka, kumbhaka i recaka. Wdech jest nazywany puraką, zatrzymanie powietrza wewnątrz –
kumbhaką, a wydech – recaką. Czynności
te mogą być również wykonywane w odwrotnej kolejności. Po wydechu można przez
pewien czas zatrzymać powietrze na zewnątrz, a następnie zrobić wdech. Nerwy
zajmujące się przewodzeniem wdechu i wydechu nazywają się fachowo ida i pingala. Ostatecznym celem oczyszczenia przewodów ida i
pingala jest odwrócenie umysłu od radości materialnych. Jak mówi Bhagavad-gita, umysł jest naszym
wrogiem, ale również i przyjacielem; jego pozycja zależy od postępowania żywej
istoty. Jeśli skierujemy umysł w stronę radości materialnych, to staje się on
naszym wrogiem. Jeśli jednak skupimy go na lotosowych stopach Krsny, to będzie
on naszym przyjacielem. System puraki,
kumbhaki i recaki oraz
bezpośrednie skupienie umysłu na dźwiękowej wibracji Krsny, lub Jego formy,
przynoszą ten sam rezultat. W Bhagavad-gicie
(8.8) jest powiedziane, że należy koniecznie wykonywać ćwiczenia oddechowe
(abhyasa-yoga-yuktena). Dzięki tego rodzaju procesom
kontrolnym, umysł nie zbłądzi ku myślom zewnętrznym (cetasa nanya-gamina). W
ten sposób można bezustannie skupiać umysł na Najwyższej Osobie Boga i tak Go
osiągnąć (yati).
Dla współczesnych ludzi praktykowanie systemu yogi polegającego na ćwiczeniach cielesnych i kontroli oddechu jest rzeczą bardzo trudną. Dlatego też Pan Caitanya polecił, kirtaniyah sada harih: należy zawsze powtarzać święte imię Najwyższego Pana – Krsna – ponieważ Krsna jest najbardziej odpowiednim imieniem Najwyższej Osoby Boga. Imię Krsna i Najwyższa Osoba Boga Krsna są tym samym. Jeśli więc skupimy umysł na słuchaniu i powtarzaniu Hare Krsna, to osiągamy ten sam rezultat.
03.28.10 Znaczenie: Pan Caitanya również zaleca oczyszczanie umysłu; mówi On, że należy powtarzać Hare Krsna, a dalej dodaje, param vijayate: "Wszelka chwała Śri Krsna sankirtana!" Powtarzanie świętych imion Krsny jest rzeczą chwalebną, ponieważ już samo podjęcie tego procesu wywołuje oczyszczenie umysłu. Ceto-darpana-marjanam: powtarzanie świętych imion Krsny oczyszcza nas z brudu, który zbiera się w umyśle. Umysł można oczyścić albo przez proces oddechowy, albo przez mantrowanie – zupełnie tak, jak oczyszcza się złoto przez włożenie go do ognia i nawiewanie powietrzem z miechów.
03.28.11 Znaczenie: Według Ayur-wedyjskiej wiedzy medycznej, stan fizjologiczny ciała utrzymują trzy elementy: kapha, pitta i vayu (śluz, żółć i powietrze). Współczesna wiedza medyczna nie uznaje, znaczenia tej analizy, ale starożytne Ayur-wedyjskie metody leczenia oparte są właśnie na tych trzech elementach. Metody te zajmują się przyczyną pojawiania się powyższych elementów. W wielu miejscach Śrimad-Bhagavatam powiedziane jest, że kapha, pitta i vayu są podstawowymi elementami stanu ciała. Powyższy werset mówi, że praktykowanie oddechowego procesu pranayamy uwalnia od zanieczyszczeń wytworzonych przez główne elementy fizjologiczne, koncentracja umysłu uwalnia od grzesznych działań, a powstrzymywanie zmysłów – od materialnych związków.
Ostatecznie, aby znaleźć się na pozycji transcendentalnej,
gdzie nie podlega się już wpływowi trzech sił natury materialnej, należy podjąć
medytację o Najwyższej Osobie Boga. W
Bhagavad-gicie znajduje się również stwierdzenie, że osoba podejmująca
niezmieszaną z niczym służbę oddania od razu staje się transcendentalna do
trzech sił materialnej natury i natychmiast uświadamia sobie swą tożsamość z
Brahmanem. Sa gunan samatityaitan brahma-bhuyaya kalpate. Każdy
element systemu yogi ma swój
odpowiednik w bhakti-yodze, ale w
obecnych czasach wykonywanie bhakti-yogi jest
łatwiejsze. To, co wprowadził Pan Caitanya, nie jest żadną nową interpretacją. Bhakti-yoga jest procesem możliwym do
przeprowadzenia, a rozpoczyna się od powtarzania i słuchania. Ostatecznym celem
bhakti i innych procesów yogi jest ta sama Osoba Boga. Bhakti jest jednak praktyczna, podczas
gdy inne procesy są trudne. Przez koncentrację i powściąganie zmysłów należy
oczyścić swój stan fizjologiczny, a następnie skupić umysł na Najwyższej Osobie
Boga. Jest to nazywane samadhi.
03.28.12 Znaczenie: Jest tu wyraźnie powiedziane, że powinno się medytować o ekspansji Visnu. Słowo kastham odnosi się do Paramatmy, ekspansji ekspansji Visnu, a bhagavatah do Pana Visnu, Najwyższej Osoby Boga. Najwyższym Bogiem jest Krsna; z Niego wyłania się pierwsza ekspansja, Baladeva, a z Baladevy – Sankarsana, Aniruddha i wiele innych form, za którymi idą purusavatary. Jak zostało to powiedziane w poprzednich wersetach (purusarcanam), tego purusę reprezentuje Paramatma, czyli Dusza Najwyższa. Opis Duszy Najwyższej, o którym należy medytować, zostanie podany w następnych wersetach. Powyższy werset mówi wyraźnie, że medytacja polega na skupieniu wzroku na czubku nosa i skoncentrowaniu umysłu na kala, czyli pełnej ekspansji Visnu.
03.28.13 Znaczenie: Werset ten definitywnie zaleca skupianie umysłu na formie Visnu. Jest dwanaście różnych form Visnu i są one opisane w Złotym Avatarze (Teachings of Lord Caitanya). Umysłu nie można skupić na nicości lub czymś bezosobowym; powinien on skupiać się na osobowej formie Pana, który – jak opisuje to powyższy werset – jest w radosnym nastroju. Bhagavad-gita stwierdza, że medytacja o nicości lub aspekcie bezosobowym jest dla medytującego bardzo kłopotliwa. Osoby przywiązane do takich przedmiotów medytacji muszą przejść przez bardzo trudny proces, ponieważ nie jesteśmy przyzwyczajeni do skupiania umysłu na czymś bezosobowym. W rzeczywistości, takie skupienie jest nawet rzeczą niemożliwą. Również i Bhagavad-gita mówi, że należy skupiać umysł na Osobie Boga.
Kolor Osoby Boga, Krsny, opisywany jest tu jako nilotpala-dala, czyli taki, jak kolor kwiatu lotosu, którego płatki są błękitnobiałe. Ludzie zawsze pytają, dlaczego Krsna jest niebieski. Koloru Pana nie wymyślił żaden artysta; został on opisany w autorytatywnych pismach świętych. W Brahma-samhicie kolor ciała Krsny jest porównywany do niebieskawych chmur. Kolor Pana nie jest poetyckim wyobrażeniem. W Brahma-samhicie, Śrimad-Bhagavatam, Bhagavad-gicie i wielu Puranach występują autorytatywne opisy ciała Pana, Jego broni i wszelkich innych przedmiotów osobistego użytku. Wygląd Pana opisany jest też jako padma-garbharuneksanam. Jego oczy przypominają wnętrze kwiatu lotosu, a ręce trzymają cztery symbole: konchę, dysk, buławę i kwiat lotosu.
03.28.14 Znaczenie: Werset ten mówi, że ubiór Najwyższego Pana jest szafranowożółty, zupełnie jak pyłek kwiatu lotosu. Opisany jest również klejnot Kaustubha, wiszący na piersi Pana. Szyja Pana jest pięknie ozdobiona szlachetnymi kamieniami i perłami. Najwyższy Pan posiada pełnię sześciu bogactw, a jednym z nich jest zamożność. Pan jest bogato przybrany w drogocenne klejnoty, które nie są spotykane w tym materialnym świecie.
03.28.15 Znaczenie: Z opisu tego wynika, że girlanda z kwiatów Najwyższej Osoby Boga jest świeża. W rzeczywistości, na Vaikunthach, czyli w świecie duchowym, wszystko jest świeże. Nawet kwiaty zerwane z drzew i innych roślin są zawsze świeże, ponieważ w świecie duchowym wszystko zachowuje swą pierwotną postać i nie więdnie. Gdy zerwiemy kwiaty z drzew i zrobimy z nich girlandy, ich zapach wcale nie osłabnie, gdyż zarówno drzewa, jak i kwiaty są duchowe. Kwiat zerwany z drzewa nie zmienia się; nie traci on swego zapachu. Pszczoły czują jednakowy pociąg do tych kwiatów, bez względu na to, czy są one na drzewie, czy w girlandzie. Istota duchowości polega na tym, że wszystko jest wieczne i niewyczerpalne. Jeśli odejmiemy wszystko od wszystkiego, to pozostanie wszystko, czyli – jak zostało powiedziane w pismach świętych – w świecie duchowym jeden minus jeden równa się jeden i jeden plus jeden równa się jeden. Pszczoły brzęczą wokół świeżych kwiatów, a Pan cieszy się ich słodką muzyką. Bransolety, naszyjnik, korona i ozdoby stóp Najwyższego Pana są wysadzane bezcennymi klejnotami. Ze względu na to, że te kamienie szlachetne i perły są duchowe, nie można określić ich materialnej wartości.
03.28.16 Znaczenie: Użyte w tym wersecie słowo darśaniyatamam oznacza, że Pan jest tak piękny, że bhakta-yogin nie pragnie widzieć niczego innego. Jego pragnienie oglądania pięknych obiektów całkowicie zaspokaja widok Pana. W świecie materialnym chcemy podziwiać piękno, ale to pragnienie nigdy nie jest zaspokojone. Ze względu na materialne zanieczyszczenie, wszelkie skłonności odczuwane przez nas w świecie materialnym nigdy nie są zaspokajane. Jeśli jednak nasze pragnienia oglądania, słuchania, dotykania itd. zostaną powiązane z satysfakcją Najwyższej Osoby Boga, to znajdą się one na poziomie najwyższej doskonałości.
Mimo iż Najwyższa Osoba Boga w Swej wiecznej formie jest tak piękny i miły sercu bhakty, to jednak nie pociąga On impersonalistów, pragnących medytować o Jego aspekcie bezosobowym. Taka bezosobowa medytacja jest jednak jedyne bezowocnym trudem. Prawdziwi yogini z przymkniętymi oczyma skupiają się na formie Najwyższej Osoby Boga, a nie na nicości lub czymś bezosobowym.
03.28.17 Znaczenie: Zwrot sarva-loka-namaskrtam oznacza, że Pan jest otaczany czcią przez wszystkich mieszkańców każdej z planet W świecie materialnym istnieje niezliczona liczba planet i niezliczona liczba planet istnieje również w świecie duchowym. Na każdej z planet istnieje niezliczona liczba mieszkańców otaczających czcią Pana, ponieważ wielbią Go wszyscy prócz impersonalistów. Najwyższy Pan jest bardzo piękny. Znaczące jest słowo śaśvat. To nie jest tak, że bhaktom wydaje się On piękny, ale ostatecznie jest bezosobowy. Śaśvat znaczy: "istniejący zawsze". To piękno nie jest czymś chwilowym; jest ono wieczne – Pan jest zawsze młody. W Brahma-samhicie (5.33) jest również powiedziane: advaitam acyutam anadim ananta-rupam adyam purana-purusam nava-yauvanam ca. Pierwotna osoba jest tylko jedna, mimo to Pan nigdy nie wygląda staro; wygląda zawsze świeżo, niczym kwitnący młodzieniec.
Wyraz twarzy Pana zawsze wskazuje, że jest On gotów obdarzyć bhaktów Swą łaską i błogosławieństwem; jednakże w stosunku do osób nie będących bhaktami zachowuje On milczenie. W Bhagavad-gicie powiedziane jest, że Pan – będąc Najwyższą Osobą Boga i ojcem wszystkich żywych istot – jest jednakowy dla wszystkich, ale ma szczególną skłonność do osób, które pełnią służbę oddania dla Niego. Fakt ten jest potwierdzony również i tutaj: Pan zawsze pragnie okazać Swą łaskę bhaktom. Tak jak bhaktowie zawsze chcą służyć Najwyższej Osobie Boga, tak też i Pan zawsze bardzo chętnie obdarza Swym błogosławieństwem czystych bhaktów.
03.28.18 Znaczenie: Umysł powinien być stale skupiony na Najwyższej Osobie Boga. Osoba, która zwykła rozmyślać o jednej z niezliczonych form Pana: Krsnie, Visnu, Ramie, Narayanie itd. – osiągnęła doskonałość yogi. Potwierdza to Brahma-samhita: osoba, która rozwinęła w sobie czystą miłość do Pana, i której oczy przesłonięte są mgłą transcendentalnej wymiany miłości, zawsze widzi w swym sercu Najwyższą Osobę Boga. Bhaktowie najczęściej oglądają Pana w pięknej czarnawej formie Śyamasundary. To właśnie jest doskonałość yogi. Ten system yogi należy kontynuować dopóty, dopóki z umysłu nie znikną nawet chwilowe wahania Om tad visnoh paramam padam sada paśyanti surayah: forma Visnu jest najwyższą indywidualnością i zawsze mogą oglądać ją mędrcy oraz święte osoby.
Taki sam rezultat osiąga bhakta przez oddawanie czci formie Pana w świątyni. Nie ma różnicy pomiędzy służbą oddania w świątyni a medytacją o formie Pana, ponieważ forma Pana jest zawsze tym samym – bez względu na to, czy pojawia się w umyśle, czy też w jakimś konkretnym elemencie. Bhaktom poleca się oglądać osiem rodzajów form. Formy Pana mogą być zrobione
z piasku,
gliny,
drewna,
kamienia,
klejnotów,
metalu,
namalowanych kolorów lub
mogą być kontemplowane w umyśle, ale wszystkie mają taką samą wartość. To nie jest tak, że ten, kto medytuje o tej formie wewnątrz umysłu, widzi coś innego niż osoba czcząca tę formę w świątyni. Najwyższa Osoba Boga jest absolutny i dlatego Jego formy nie różnią się między sobą, Impersonaliści, pragnący ignorować wieczną formę Pana, wyobrażają sobie jakąś okrągłą figurę. Najczęściej wybierają omkarę, która również ma formę. W Bhagavad-gicie jest powiedziane, że omkara jest literową formą Pana. Podobnie, istnieją również malowane i rzeźbione formy Pana.
Innym znaczącym zwrotem z tego wersetu jest punya-śloka-yaśaskaram. Bhakta jest nazywany punya-śloką. Podobnie jak można się oczyścić przez powtarzanie świętego imienia Pana, tak też można się oczyścić przez powtarzanie imienia świętego bhakty. Czysty bhakta Pana i Sam Pan nie są czymś różnym. Czasami można powtarzać imię świętego bhakty. Jest to bardzo święty proces. Pewnego razu, gdy Pan Caitanya powtarzał święte imiona gopi, spotkał się z krytyką Swoich uczniów: "Dlaczego intonujesz imiona gopi? Dlaczego nie po powtarzasz "Krsna"?" Pana Caitanyę zirytowała ta uwaga i z tego powodu pomiędzy Nim a Jego uczniami powstało pewne nieporozumienie. Pan Caitanya pragnął ich ukarać za próbę pouczania Go w kwestii transcendentalnego procesu mantrowania.
Piękno Pana polega na tym, że bhaktowie związani z Jego
działaniami również są wysławiani. Arjuna, Prahlada, Janaka Maharaja, Bali
Maharaja i wielu innych bhaktów nie byli nawet w wyrzeczonym porządku życia;
byli oni wszyscy głowami rodzin. Niektórzy ż nich, jak Prahlada Maharaja i Bali
Maharaja, urodzili się w rodzinach demonicznych. Ojciec Prahlady Maharajy był
demonem, a Bali Maharaja był wnukiem Prahlady Maharajy. Lecz mimo to zyskali
sławę dzięki swemu kontaktowi z Panem. Każda osoba, która pozostaje w wiecznym
kontakcie z Panem, jest sławiona razem z Nim. Konkluzja jest taka, że doskonały
yogin powinien bezustannie oglądać
formę Pana, a dopóki jego umysł nie umocni się w ten sposób, musi on
kontynuować praktykowanie yogi.
03.28.19 Znaczenie: Medytacja o formie Najwyższej Osoby Boga, znajdującej się w naszym wnętrzu, oraz śpiewanie o chwale i rozrywkach Pana są jednym i tym samym procesem. Jedyną różnicą jest to, że skupianie umysłu na rozrywkach Pana jest łatwiejsze niż ujrzenie formy Pana wewnątrz serca. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że w momencie, kiedy tylko ktoś zaczyna myśleć o Panu (a szczególnie w obecnej epoce), spokój umysłu zostaje zniszczony, a z powodu tak wielu zakłóceń proces oglądania Pana w umyśle zostaje przerwany. Kiedy jednak rozlega się dźwięk wychwalający transcendentalne rozrywki Pana, jesteśmy zmuszeni słuchać. Ten proces słuchania przenika do umysłu i ćwiczenie yogi dokonuje się w sposób automatyczny. Na przykład, nawet dziecko może słuchać i czerpać korzyść z medytowania o rozrywkach Pana po prostu przez słuchanie fragmentu Bhagavatam opisującego, jak Pan udaje się na pastwisko ze Swymi krowami i przyjaciółmi. Słuchanie obejmuje angażowanie umysłu. W obecnej epoce Kali-yugi Pan Caitanya polecił, aby bezustannie intonować i słuchać Bhagavad-gitę. Pan mówi również, że mahatmowie, czyli wielkie dusze, zawsze śpiewają o Jego chwale, a inni – przez samo słuchanie – czerpią z tego taką samą korzyść. Yoga wymaga medytowania o transcendentalnych rozrywkach Pana – stojącego, poruszającego się, leżącego itd.
03.28.20 Znaczenie: Słowo muni jest bardzo znaczące. Muni jest to osoba będąca wielkim ekspertem w spekulacji umysłowej lub myśleniu, czuciu i pragnieniu. Nie został on tu nazwany bhaktą czy yoginem. Osoby, które próbują medytować o formie Pana, określane są jako muni, czyli istoty mniej inteligentne. Natomiast ci, którzy rzeczywiście pełnią służbę oddania dla Pana, są nazywani bhakti-yoginami. Opisywany poniżej proces myślowy przeznaczony jest dla edukacji munich. W celu przekonania yogina, że Prawda Absolutna, czyli Najwyższa Osoba Boga nie jest nigdy bezosobowa, następne wersety polecają obserwowanie Pana w Jego formie osobowej – przez kolejne oglądanie poszczególnych części Jego ciała. Myślenie o Panu jako o całości może być czasami bezosobowe. Bhagavatam poleca więc, aby najpierw myśleć o lotosowych stopach Pana, następnie o Jego kostkach, udach, pasie, piersiach, szyi, twarzy itd. Należy rozpocząć od lotosowych stóp i stopniowo wznosić się do wyższych części transcendentalnego ciała Pana.
03.28.21 Znaczenie: Mayavadi mówią, że z powodu niemożności skupienia umysłu na bezosobowym istnieniu Prawdy Absolutnej, można wyobrazić sobie dowolną formę i skupić umysł na niej; werset ten nie poleca jednak takiego postępowania. Wyobrażenie jest zawsze tylko wyobrażeniem i jego rezultatem są jedynie dalsze wyobrażenia.
Bhagavatam podaje tutaj konkretny opis wiecznej formy Pana. Na podeszwie stopy Pana znajdują się linie przypominające piorun, flagę, kwiat lotosu i angus. Połysk Jego paznokci u nóg, wyróżniających się swym blaskiem, przypomina światło księżyca. Yogin, który spojrzy na znaki na stopie Pana i oślepiający blask Jego paznokci, może zostać wyzwolony z ciemności ignorancji i egzystencji materialnej. Wyzwolenia tego nie osiąga się przez spekulację umysłową, tylko przez widzenie światła emanującego z lśniących paznokci Pana. Innymi słowy, osoba, która chce wyzwolić się z ciemności ignorancji egzystencji materialnej, musi najpierw skupić umysł na lotosowych stopach Pana.
03.28.22 Znaczenie: Werset ten ukazuje pozycję Pana Śivy. Impersonaliści sugerują, że Absolutna Prawda nie posiada formy i dlatego nie ma znaczenia, czy wyobrażamy sobie formę Visnu, Pana Śivy, bogini Durgi, czy też ich syna, Ganeśy. W rzeczywistości jednak Najwyższa Osoba Boga jest najwyższym panem każdego. W Caitanya-caritamrta (Adi 5.142) jest powiedziane, ekale iśvara krsna, ara saba bhrtya: Najwyższym Panem jest Krsna, a wszyscy inni – łącznie z Panem Śivą i Panem Brahmą, nie mówiąc już o innych półbogach – są sługami Krsny. Werset ten podaje tę samą zasadę. Pan Śiva jest osobą ważną ponieważ nosi na swej głowie świętą wodę Gangesu, która bierze początek z wody obmywającej stopy Pana Visnu. W Hari-bhakti-vilasa Sanatany Gosvamiego jest powiedziane, że każdy, kto stawia Najwyższego Pana i półbogów (łącznie z Panem Śivą i Panem Brahmą) na tym samym poziomie, od razu staje się pasandi, czyli ateistą. Nie powinniśmy nigdy myśleć, że Najwyższy Pan Visnu i półbogowie znajdują się na tym samym poziomie.
Innym ważnym punktem poruszanym w tym wersecie jest to, że umysł uwarunkowanej duszy – ze względu na jej kontakt z materialną energią od niepamiętnych czasów – zawiera całe góry nieczystości w formie pragnień panowania nad naturą materialną. Nieczystości te są jak góra, ale uderzenie pioruna jest w stanie roztrzaskać nawet górę. Medytacja o lotosowych stopach Pana działa jak piorun na górę nieczystości w umyśle yogina. Yogin, który pragnie roztrzaskać górę nieczystości w swym umyśle, powinien skupiać się na lotosowych stopach Pana, a nie wyobrażać sobie nicość lub coś bezosobowego. Ze względu na to, że nieczystości te utworzyły litą górę, konieczne jest medytowanie o lotosowych stopach Pana przez całkiem długi czas. W przypadku osoby nawykłej do ciągłego myślenia o lotosowych stopach Pana sprawa przedstawia się jednak inaczej. Bhaktowie są tak skupieni na lotosowych stopach Pana, że nie myślą o niczym innym. Osoby praktykujące yogę muszą medytować o lotosowych stopach Pana przez bardzo długi czas, przestrzegając uprzednio zasad i kontrolując w ten sposób zmysły.
W wersecie tym jest wyraźnie powiedziane, bhagavataś caranaravindam: należy myśleć o lotosowych stopach Pana. Mayavadi wyobrażają sobie, że w celu osiągnięcia wyzwolenia można myśleć o lotosowych stopach Pana Śivy, Pana Brahmy lub bogini Durgi, ale w rzeczywistości jest inaczej. Specjalnie użyto tu słowo bhagavatah. Bhagavatah znaczy: "Najwyższej Osoby Boga, Visnu" i nikogo innego. Innym znaczącym zwrotem występującym w tym wersecie jest śivah śivo 'bhut. Ze względu na swą konstytucjonalną pozycję, Pan Śiva jest zawsze osobą wielką i pomyślną. Przyjmując na swą głowę wodę Gangesu, który pojawił się z lotosowych stóp Pana, stał się on jednak osobą jeszcze bardziej ważną i pomyślną. Nacisk położony jest na lotosowe stopy Pana. Związek z tymi stopami może podnieść znaczenie nawet Pana Śivy, a co dopiero mówić o znaczeniu innych, zwykłych żywych istot.
03.28.23 Znaczenie: Brahma jest oficjalnym Panem wszechświata. Ze względu na to, że jego ojcem jest Garbhodakaśayi Visnu, Laksmi, bogini fortuny, jest automatycznie jego matką. Laksmi jest otaczana czcią przez wszystkich półbogów oraz przez mieszkańców innych planet. Ludzie również chętnie szukają jej łask. Laksmi jest zawsze zajęta masowaniem nóg i ud Najwyższej Osoby Boga, Narayana, który spoczywa na znajdującym się wewnątrz wszechświata oceanie Garbha. Brahma jest tu opisywany jako syn bogini fortuny, ale w rzeczywistości nie narodził się on z jej łona. Brahma rodzi się z brzucha Samego Pana. Z brzucha Garbhodakaśayi Visnu wyrasta kwiat lotosu i w nim właśnie rodzi się Brahma. Masowanie ud Pana przez Laksmiji nie powinno być więc uważane za zachowanie zwykłej żony. Pan jest transcendentalny do zachowania występującego pomiędzy zwykłym mężczyzną a kobietą. Bardzo znaczące jest słowo abhavasya, ponieważ sugeruje, że Pan mógł stworzyć Brahmę bez pomocy bogini fortuny.
Ponieważ zachowanie transcendentalne różni się od zachowania materialnego, nie należy myśleć, że Pan przyjmuje służbę od Swej żony tak, jak mógłby to robić półbóg lub człowiek. Werset ten poleca, aby yogin zawsze miał ten obraz w sercu. Bhakta zawsze myśli o związku pomiędzy Laksmi i Narayanem, i dlatego medytując, nie znajduje się na płaszczyźnie umysłowej, jak ma to miejsce w przypadku impersonalistów i voidystów.
Bhava znaczy: "ten, kto przyjmuje ciało materialne", a abhava – "ten, kto nie przyjmuje ciała materialnego, tylko zstępuje w oryginalnym ciele duchowym". Pan Narayana nie urodził się z niczego materialnego. Materia jest produktem materii, ale On nie rodzi się z materii. Brahma urodził się już po akcie stworzenia, ale Pan – istniejąc jeszcze przed stworzeniem – nie ma materialnego ciała.
03.28.24 Znaczenie: Osoba Boga jest skarbnicą wszelkiej siły, a siła ta opiera się na udach Jego transcendentalnego ciała. Ciało Pana jest pełne wspaniałości; jest w Nim wszelkie bogactwo, wszelka siła, wszelka sława, wszelkie piękno, wszelka wiedza i wszelkie wyrzeczenie. Yoginom polecana jest medytacja, o transcendentalnej formie Pana. Medytacja taka powinna rozpoczynać się od spodniej strony stóp, a następnie wznosić się stopniowo do kolan, ud i wreszcie twarzy. Medytacja o Najwyższej Osobie Boga rozpoczyna się od Jego stóp.
Dokładną reprezentacją opisu transcendentalnej formy Pana jest arca-vigraha, czyli posąg Pana w świątyni. Dolna część ciała takiego posągu jest zazwyczaj okryta żółtym jedwabiem. Tak właśnie wygląda strój Vaikuntha, czyli ubiór noszony przez Pana w świecie duchowym. Tkanina ta zwiesza się aż do kostek Pana. Skoro więc yogin ma tak wiele transcendentalnych obiektów, o których może medytować, nie ma żadnego powodu, aby medytował on o czymś wymyślonym, jak robią to tzw. yogini, których celem jest aspekt bezosobowy.
03.28.25 Znaczenie: Yogin otrzymuje radę, aby jego następnym obiektem medytacji był pępek Pana – podłoże wszelkiego materialnego stworzenia. Podobnie, tak jak dziecko jest związane z matką przez pępowinę, tak też i pierwsze urodzone stworzenie, Brahma, jest z najwyższej woli Pana związany z Nim łodygą lotosu. W poprzednim wersecie zostało powiedziane, że bogini fortuny, Laksmi, masująca nogi, kolana i uda Pana, jest nazywana matką Brahmy. Brahma w rzeczywistości jednak rodzi się z brzucha Pana, a nie ze swej matki. Są to niepojęte koncepcje Pana i nie należy myśleć w sposób materialny. "Jak ojciec może urodzić dziecko?"
Brahma-samhita wyjaśnia, że każda część ciała Pana może działać jak dowolna inna część Jego ciała; ze względu na to, że wszystko jest duchowe, części Jego ciała nie są uwarunkowane. Pan może widzieć uszami. Ucho materialne może słyszeć, ale wie może widzieć. Z Brahma-samhity wynika jednak, że Pan może Swoimi uszami również widzieć, a oczami – słyszeć. Każdy organ Jego transcendentalnego ciała może funkcjonować jak dowolny inny organ. Brzuch Pana jest podstawą wszystkich systemów planetarnych. Brahma zajmuje stanowisko stwórcy wszystkich systemów planetarnych, ale jego "inżynierska" energia powstaje w brzuchu Pana. Każda twórcza funkcja wszechświata ma zawsze bezpośrednie połączenie z Panem. Naszyjnik z pereł, zdobiący pierś Pana, jest również duchowy, i dlatego yoginowi poleca się wpatrywać w jego białawy blask.
03.28.26 Znaczenie: W Upanisadach jest powiedziane, że różnorodne energie Pana wykonują
prace tworzenia, niszczenia i utrzymywania. Ta niepojęta rozmaitość energii
jest zgromadzona w piersi Pana. Jak zazwyczaj mówią ludzie, Bóg jest
wszechmocny. Tę moc reprezentuje Maha-Laksmi, skarbnica wszelkich energii,
która ma swą siedzibę na piersi transcendentalnej formy Pana. Yogin, który potrafił w doskonały sposób
medytować o tym miejscu transcendentalnej formy Pana, może zdobyć wiele
materialnych mocy, składających się na osiem doskonałości systemu yogi.
Jest tu powiedziane, że to piękno szyi Pana wzmaga piękno klejnotu Kaustubha, a nie odwrotnie. Klejnot ten staje się piękniejszy ze względu na swoje usytuowanie na szyi Pana. Yoginom jest więc zalecana medytacja o szyi Pana. Transcendentalna forma Pana może być przedmiotem medytacji w umyśle lub też może zostać umieszczona w świątyni, w formie posągu, i ozdobiona w taki sposób, aby każdy mógł ją kontemplować. Kult świątynny jest więc przeznaczony dla osób, które nie są na tyle zaawansowane, aby mogły medytować o formie Pana. Stałe odwiedzanie świątyni i bezpośrednie oglądanie transcendentalnej formy Pana niczym się od siebie nie różnią; rzeczy te mają taką samą wartość. Pozycja yogina jest o tyle korzystniejsza, że może on usiąść gdziekolwiek, w jakimkolwiek odludnym miejscu, i tam medytować o formie Pana. Osoba mniej zaawansowana musi tymczasem odwiedzać świątynię. Jeśli nie uda się do świątyni, nie może oglądać formy Pana. Bez względu jednak na to, czy jest to słuchanie, oglądanie czy też medytacja, obiektem jest zawsze transcendentalna forma Pana; nicość lub bezosobowość nie wchodzą tu w ogóle w rachubę. Pan może obdarzyć błogosławieństwem transcendentalnej przyjemności i odwiedzającego świątynię, i medytującego yogina, i osobę, która słucha o transcendentalnej formie Pana z pism takich jak Śrimad-Bhagavatam i Bhagavad-gita. Jest dziewięć procesów pełnienia służby oddania, i smaranam, czyli medytacja, jest jednym z nich. Yogini korzystają z procesu smaranam, podczas gdy bhakti-yogini zazwyczaj praktykują proces słuchania i intonowania.
03.28.27 Znaczenie: Wszystkie departamenty prawa i porządku emanują z ramion Najwyższej Osoby Boga. Prawem i porządkiem we wszechświecie kierują poszczególni półbogowie, i tutaj jest powiedziane, że emanują one z ramion Pana. Werset ten mówi o górze Mandara, ponieważ kiedy półbogowie i demony (stojąc po przeciwnych stronach) ubijali ocean, góra ta służyła za wirnik. Pan w Swej inkarnacji żółwia stał się podstawą tego wirnika, i w ten sposób, w czasie obracania góry Mandara, Jego ozdoby zostały wypolerowane. Innymi słowy, ozdoby na ramionach Pana są tak błyszczące, jakby wypolerowano je przed chwilą.
Koło w ręku Pana, nazywane Sudarśana cakrą, ma tysiąc promieni. Yogin otrzymuje radę, aby medytować o każdej z nich. Powinien on medytować o każdej części składowej transcendentalnej formy Pana.
03.28.28 Znaczenie: Yogin musi kontemplować poszczególne części transcendentalnego ciała Pana. Werset ten oznajmia, że należy zrozumieć konstytucjonalną pozycję żywych istot, i wspomina o dwóch rodzajach żywych istot Jedne z nich są nazywane arati. Istoty te nie chcą zrozumieć rozrywek Najwyższej Osoby Boga. Dla nich Pan pojawia się ze straszliwą maczugą, która jest zawsze pokryta krwią zabitych przez Niego demonów. Demony również są synami Najwyższej Osoby Boga. Jak mówi Bhagavad-gita, wszystkie gatunki żywych istot są synami Najwyższej Osoby Boga. Istnieją jednak dwie klasy żywych istot, działające na dwa odmienne sposoby. Podobnie jak chroni się klejnoty i perły na piersi i szyi własnego ciała, tak też Najwyższy Pan trzyma na Swej szyi te żywe istoty, który są czyste. Perły na szyi Pana symbolizują istoty znajdujące się w czystej świadomości Krsny. Istoty demoniczne, odnoszące się wrogo do rozrywek Najwyższej Osoby Boga, Pan karze Swoją maczugą, która jest zawsze pokryta krwią takich upadłych żywych istot. Maczuga ta jest bardzo droga Panu, ponieważ używa jej do rozgniatania ciał demonów i mieszania ich krwi. Tak jak przez ugniatanie ziemi z wodą powstaje błoto, tak też zbudowane z ziemi ciała wrogów Pana (czyli ateistów), rozgniatane maczugą Pana, pokrywają ją błotem swej krwi.
03.28.29 Znaczenie: Pan zstępuje do tego materialnego świata z powodu głębokiego współczucia dla Swych bhaktów. Są dwa powody pojawienia się Pana (czyli Jego inkarnacji) w tym świecie. Kiedy występują sprzeczności w wypełnianiu zasad religijnych i zaczyna dominować bezbożność, Pan zstępuje do świata materialnego w celu obrony. bhaktów i zniszczenia ateistów. Głównym celem pojawienia się Pana jest pocieszenie bhaktów. Pan nie musi przychodzić osobiście, aby zniszczyć demony, gdyż ma On wielu pośredników; nawet energia zewnętrzna, maya, jest wystarczająco silna, aby zgładzić te istoty. Lecz przychodząc w celu okazania współczucia Swym bhaktom, przy okazji zabija On również osoby demoniczne.
Pan pojawia się w formie, którą kocha dany bhakta. Istnieją miliony form Pana, ale wszystkie one są jednym Absolutem. W Brahma-samhicie powiedziane jest, advaitam acyutam anadim ananta-rupam: wszystkie formy Pana są jednym, ale niektórzy bhaktowie pragną oglądać Pana w formie Radhy i Krsny, inni – w formie Sity i Ramacandry, Laksmi-Narayana lub czteroramiennego Narayana, Vasudevy. Pan ma niezliczoną ilość form i pojawia się właśnie w tej, którą dany bhakta lubi najbardziej. Yoginom zaleca się medytację o formach aprobowanych przez bhaktów. Yogin nie może sobie wyobrazić formy dla swej medytacji: Tzw. yogini, którzy wymyślają sobie koło lub tarczę, zajmują się głupstwami. W rzeczywistości, yogin musi medytować o formie Najwyższej Osoby Boga, która była doświadczona przez czystych bhaktów Pana. Yogin znaczy bhakta. Yogini, którzy nie są czystymi bhaktami, powinni podążać śladami bhaktów. W wersecie tym zostało specjalnie podkreślone, że yogin powinien medytować o formie autoryzowanej; nie może on wymyślać formy Pana.
03.28.30 Znaczenie: W wersie tym bardzo ważne są słowa dhyayen manomayam. Manomayam wcale nie jest wyobrażeniem. Impersonaliści myślą, że yogin może wyobrazić sobie dowolną formę. Bhagavatam mówi jednak tutaj, że yogin musi medytować o formie Pana, która jest doświadczana przez bhaktów. Bhaktowie nigdy nie wymyślają sobie formy Pana. Nie zadowalają ich rzeczy wymyślone. Pan posiada różne wieczne formy; każdy bhakta ma swą ulubioną formę i angażuje się w służenie Panu przez oddawanie czci tej właśnie formie. Pisma święte opisują formę Pana na różne sposoby. Jak zostało to już omówione wcześniej, istnieje osiem rodzajów reprezentacji oryginalnej formy Pana. Reprezentacje te mogą zostać wykonane z gliny, z kamienia, z drewna, z farby, z piasku itd., w zależności od możliwości danego bhakty.
Manomayam jest to rzeźba formy Pana utworzona w umyśle. Zalicza się ona do wspominanych tu wcześniej ośmiu rodzajów rzeźb formy Pana. Nie jest to wyobrażenie. Medytacja o rzeczywistej formie Pana może przejawiać się w różny sposób; nie należy jednak wyciągać z tego wniosku, że konieczne jest wyobrażenie sobie formy. W wersecie tym występują trzy porównania: twarz Pana została porównana do lotosu, Jego czarne włosy – do otaczających ten kwiat brzęczących pszczół, a oczy – do dwóch pływających wokół niego ryb. Kwiat lotosu na wodzie wygląda bardzo pięknie, kiedy otaczają go brzęczące pszczoły i ryby. Twarz Pana jest samowystarczalna i kompletna. Piękno Pana zdecydowanie przewyższa naturalne piękno kwiatu lotosu.
03.28.31 Znaczenie: Dopóki ktoś trwa w życiu uwarunkowanym, w ciele materialnym, jest rzeczą naturalną, że będzie przeżywał różnego rodzaju udręki i niepokoje. Wpływu energii materialnej nie można uniknąć, nawet jeśli znajdujemy się na płaszczyźnie transcendentalnej. Czasami pojawiają się pewne zakłócenia. Udręki i niepokoje bhaktów tracą jednak swą ostrość, kiedy bhaktowie myślą o Najwyższej Osobie Boga w Jego pięknej formie lub o uśmiechniętej twarzy Pana. Pan obdarza bhaktę niezliczonymi łaskami, a największą manifestacją Jego miłosierdzia jest Jego uśmiechnięta twarz, pełna współczucia dla czystych bhaktów.
03.28.32 Znaczenie: Cały wszechświat jest pełen cierpień i dlatego jego mieszkańcy stale płaczą z powodu głębokiego smutku. Łzy te tworzą wielki ocean. Jeśli jednak ktoś podporządkuje się Najwyższej Osobie Boga, to jego ocean łez zostaje natychmiast osuszony. Wystarczy tylko zobaczyć czarujący uśmiech Najwyższego Pana. Innymi słowy, na widok czarującego uśmiechu Pana od razu znika smutek materialnej egzystencji.
W wersecie tym jest powiedziane, że brwi Pana są tak fascynujące, że na ich widok zapominamy o powabach pociągu zmysłowego. Dusze uwarunkowane są przykute do egzystencji materialnej ze względu na swój pociąg do uroków przyjemności zmysłowych, a szczególnie do życia seksualnego. Bożek seksu jest nazywany Makara-dhvają. Czarujące brwi Najwyższej Osoby Boga chronią mędrców i bhaktów przed urokami materialnego pożądania i pociągiem seksualnym. Yamunacarya, jeden z wielkich acaryów, powiedział, że od kiedy ujrzał czarujące rozrywki Pana, powaby życia seksualnego stały się dla niego czymś wstrętnym, a na samą myśl o przyjemności seksualnej spluwa i odwraca twarz. Zatem osoba, która chce uwolnić się od pociągu seksualnego, musi zobaczyć czarujący uśmiech i fascynujące brwi Najwyższej Osoby
03.28.33 Znaczenie: Yoginom poleca się tutaj, aby po wcześniejszym, dokładnym przestudiowaniu uśmiechu Pana uzmysłowili sobie Jego śmiech. Powyższe opisy medytacji o uśmiechu, śmiechu, twarzy, wargach i zębach Pana świadczą o tym, że Bóg nie jest bezosobowy. Jest tu powiedziane, że należy medytować o śmiechu, lub też uśmiechu Visnu. Żadne inne działanie nie jest w stanie całkowicie oczyścić serca bhakty. Wyjątkowe piękno tego uśmiechu polega na tym, że kiedy Pan uśmiecha się, Jego małe zęby (które przypominają pączki kwiatów jaśminu) od razu czerwienieją, odbijając Jego różowe wargi. Yogin; który potrafi umieścić piękną twarz Pana w głębi swego serca, osiąga pełną satysfakcję. Innymi słowy, kiedy ktoś jest pochłonięty obserwowaniem piękna Pana w swym wnętrzu, materialne atrakcje nie mogą już zakłócić mu spokoju.
03.28.34 Znaczenie: Jest tu wyraźnie powiedziane, że
medytacja, będąca działaniem umysłu, nie jest doskonałym stanem samadhi, czyli zaabsorbowania.
Początkowo umysł wykorzystywany jest do przyciągania formy Najwyższej Osoby
Boga. Na wyższych etapach nie może być jednak mowy, o używaniu umysłu. Bhakta
nabiera nawyku służenia Najwyższemu Panu przez oczyszczenie Swych zmysłów.
Innymi słowy, zasady medytacji yogi potrzebne
są jedynie do momentu osiągnięcia czystej służby oddania. Umysł jest używany do
oczyszczania zmysłów, ale kiedy zmysły zostaną oczyszczone przez medytację, nie
ma już potrzeby siedzenia w jednym miejscu i dążenia do medytacji o formie
Pana. Yogin nabiera nawyku
automatycznego angażowania się w osobiste służenie Panu. Kiedy umysł siłą
zostaje nakłoniony, by skupić się na formie Pana, to jest to nirbija-yoga, czyli martwa yoga, gdyż yogin nie pełni osobistej służby dla Pana w sposób automatyczny.
Kiedy jednak yogin nieustannie myśli
o Panu – to jest to sabija-yoga, czyli
żywa yoga. Należy wznieść się do
platformy żywej yogi.
Jak stwierdza Brahma-samhita, Panu należy służyć dwadzieścia cztery godziny na dobę. Stan premanjana-cchurita można osiągnąć przez rozwinięcie pełnej miłości. Osoba, której miłość do Najwyższej Osoby Boga w służbie oddania jest w pełni rozwinięta, widzi Pana zawsze, nawet bez sztucznej medytacji o Jego formie. Jej wizja jest duchowa, ponieważ nie zajmuje się ona niczym innym. W tej fazie realizacji duchowej sztuczne zaangażowanie umysłu nie jest rzeczą konieczną. Ze względu na to, że medytacja zalecana w niższych fazach jest środkiem do osiągania platformy służby oddania, osoby zajęte transcendentalną, miłosną służbą dla Pana znajdują się ponad taką medytacją. Ten stan doskonałości jest nazywany świadomością Krsny.
03.28.35 Znaczenie: W świecie materialnym czynnościami umysłu są przyjmowanie i odrzucanie. Jeśli umysł znajduje się w świadomości materialnej, musi być siłą nakłaniany do ćwiczenia się w medytacji o Najwyższej Osobie Boga. Kiedy jednak ktoś faktycznie osiągnie miłość do Najwyższego Pana, myśl o Panu automatycznie przenika jego umysł. Na tej pozycji yogin myśli jedynie o służeniu Panu. To łączenie umysłu z pragnieniami Najwyższej Osoby Boga jest nazywane nirvaną, czyli jednoczeniem umysłu z Najwyższym Panem.
Najlepszy przykład nirvany podaje Bhagavad-gita. Na początku umysł Arjuny nie zgadzał się z umysłem Kuny. Krsna chciał, aby Arjuna walczył, ale pragnienie Arjuny było inne, i dlatego nie było między nimi zgody. Jednak po wysłuchaniu Bhagavad-gity od Najwyższej Osoby Boga, Arjuna pouczył swój umysł z pragnieniem Krsny. Stan taki jest nazywany jednością. Jedność ta nie spowodowała jednak utraty indywidualności Arjuny i Krsny. Filozofowie Mayavadi nie są w stanie tego zrozumieć. Uważają oni, że jedność narzuca konieczność utraty indywidualności. Z Bhagavad-gity wiemy jednak, że indywidualność nie znika. Kiedy umysł jest całkowicie oczyszczony miłością do Boga, staje się on umysłem Najwyższej Osoby. W takiej chwili umysł ani nie działa samodzielnie, ani tek nie działa bez inspiracji do spełnienia pragnienia Pana. Wyzwolona dusza indywidualna nie zajmuje się niczym innym. Pratinivrtta-guna-pravahah. W fazie uwarunkowanej umysł zawsze działa pod wpływem trzech sił materialnego świata, ale w fazie transcendentalnej siły materialne nie są w stanie zakłócić umysłu bhakty. Jedyną troską bhakty jest spełnianie pragnień Pana. Stan ten jest najwyższym stopniem doskonałości i nazywa się nirvaną lub nirvana-mukti. Umysł staje się wtedy całkowicie wolny od pragnień materialnych.
Yatharcih. Arcih znaczy "płomień". Kiedy lampa ulega rozbiciu lub kończy się olej, jej płomień gaśnie. Zgodnie jednak ze zrozumieniem naukowym, płomień nie gaśnie; płomień ten istnieje nadal. Jest to zasada zachowania energii. Podobnie, kiedy umysł przestaje funkcjonować na platformie materialnej, zachowuje on swe istnienie w działaniach Najwyższego Pana. Koncepcja filozofów Mayavadi dotycząca zaniku funkcji umysłu znajduje tu swe wyjaśnienie: zanik funkcji umysłowych jest to zanik działań wykonywanych pod wpływem trzech sił natury materialnej.
03.28.36 Znaczenie: Zapomnienie o związku z Najwyższą Osobą Boga jest produktem ignorancji. Ignorancję tę, która polega na tym, że uważamy się za istoty niezależne od Najwyższego Pana, można wykorzenić przez praktykowanie yogi. Naszym rzeczywistym związkiem z Panem jest wiecznie związek miłości. Przeznaczeniem żywej istoty jest pełnienie transcendentalnej, miłosnej służby dla Pana. Zapomnienie o tym słodkim związku jest nazywane ignorancją, a będąc w ignorancji, pod wpływem trzech sił natury, uważamy się za podmiot radości. Bhakta, który oczyścił swój umysł i który rozumie, że umysł musi być połączony z pragnieniami Najwyższej Osoby Boga, osiągnął stan transcendentalnej doskonałości, znajdującej się poza doświadczeniem materialnego szczęścia i cierpienia.
Osoba działająca własnowolnie podlega wszelkim materialnym doznaniom tzw. szczęścia i cierpienia. W rzeczywistości tego szczęścia wcale nie ma. Podobnie jak nie ma szczęścia w żadnej czynności szaleńca, tak też i złudzeniem są wytwory umysłu w postaci szczęścia i cierpienia w działaniach materialnych. W rzeczywistości wszystko jest cierpieniem.
Osoba, której umysł jest zjednoczony w działaniu zgodnym z pragnieniem Pana, znajduje się na platformie transcendentalnej. Przyczyną ignorancji jest pragnienie panowania nad materialną naturą. Kiedy pragnienie to zniknie całkowicie i nasze dążenia zostaną połączone z dążeniami Najwyższego Pana, osiągniemy sto doskonałości. Upalabdha-paratma-kasthah. Upalabdha znaczy "realizacja". Realizacja narzuca sobą konieczność indywidualności. Prawdziwa realizacja występuje w fazie doskonałości wyzwolenia. Nivrttya oznacza, że żywa istota zachowuje swą indywidualność; jedność jest to uświadomienie sobie, że szczęście leży w szczęściu Najwyższego Pana. W Najwyższym Panu występuje tylko szczęście. Anandamayo 'bhyasat: Pan jest z natury pełen transcendentalnego szczęścia, W formie wyzwolonej zjednoczenie z Najwyższym Panem oznacza, że naszą jedyną realizacją jest szczęście. Indywidualność zostaje jednak zachowana, gdyż w przeciwnym razie nie występowałoby tu słowo upalabdha, wskazujące na indywidualną realizację transcendentalnego szczęścia.
03.28.37 Znaczenie: Tę fazę życia objaśnił Rupa Gosvami w swym Bhakti-rasamrta-sindhu. Osoba, której umysł jest całkowicie połączony z pragnieniem Najwyższej Osoby Boga, i która w stu procentach angażuje się w służenie Panu, zapomina o swych potrzebach cielesnych.
03.28.38 Znaczenie: Można by postawić następujące pytanie: jeśli dusza wyzwolona styka się z ciałem, to dlaczego czynności tego ciała nie mają na nią wpływu? Czy akcje i reakcje działań materialnych nie mogą jej zanieczyścić? Odpowiadając na te pytania powyższy werset wyjaśnia, że materialnym ciałem duszy wyzwolonej opiekuje się Najwyższa Osoba Boga. Działanie tego ciała nie jest efektem siły życia żywej istoty; jest ono jedynie reakcją za czyny z przeszłości. Nawet po wyłączeniu elektryczny wentylator obraca się jeszcze przez chwilę. Ruch ten nie jest wywoływany przez prąd elektryczny jest on kontynuacją ostatniego obrotu. Na podobnej zasadzie, mimo iż dusza wyzwolona pozornie działa jak zwykły człowiek, jej działanie należy uważać za kontynuację działań z przeszłości. W czasie snu ktoś może oglądać siebie w wielu ciałach, ale po przebudzeniu jest dla niego jasne, że wszystkie te ciała były tylko złudzeniem. Podobnie, dusza wyzwolona posiada produkty uboczne ciała – dzieci, żonę, dom itd. – ale nie utożsamia się z nimi. Wie ona, że są to produkty materialnego snu. Ciało fizyczne składa się z fizycznych elementów materii, a ciao subtelne – z umysłu, inteligencji, ego i zanieczyszczonej świadomości. Jeśli ktoś może przyjąć subtelne ciało ze snu za fałszywe i nie utożsamiać się z nim, to oczywiście osoba będąca rozbudzoną nie musi utożsamiać się z ciałem fizycznym. Podobnie jak osoba rozbudzona nie ma powiązania z działaniem ciała we śnie, tak rozbudzona, wyzwolona dusza nie ma powiązania z czynnościami swego obecnego ciała. Innymi słowy, ze względu na to, że osoba wyzwolona zna swą konstytucjonalną pozycję, nigdy nie przyjmuje ona cielesnej koncepcji życia.
03.28.39 Znaczenie: Werset ten wyjaśnia status prawdziwe) wiedzy. Istnieje wiele dzieci, ale tylko niektóre z nich przyjmujemy za naszych synów czy córki, ponieważ darzymy je uczuciem, mimo iż wiemy doskonale, że dzieci te są czymś różnym od nas. Podobnie, z powodu wielkiej słabości do pieniędzy, uważamy pewną ich sumę w banku za naszą. W ten sam sposób twierdzimy, że ciało jest nasze, ponieważ jesteśmy do niego przywiązani. Mówię, że jest to "moje" ciało. Następnie rozwijam tę zaborczą koncepcję i mówię: "To jest maja ręka, moja noga", a następnie: "To jest moje konto w banku, mój syn, moja córka." W rzeczywistości jednak wiem, że syn i pieniądze są czymś różnym ode mnie. Podobnie jest z ciałem; jestem czymś różnym od niego. Wszystko to jest sprawą zrozumienia, a prawidłowe rozumienie jest nazywane pratibuddhą. Dzięki osiągnięciu wiedzy w służbie oddania, czyli świadomości Krsny, można stać się duszą wyzwoloną.
03.28.40 Znaczenie: Chociaż płonące drewno, iskry, dym i płomień nie mogą istnieć oddzielnie, ponieważ są integralnymi częściami ognia, to każdy z tych elementów jest jednak czymś odrębnym. Osoba mniej inteligentna przyjmuje dym za ogień, mimo, iż są to dwie zupełnie różne rzeczy. Ciepło i światło ognia jest odrębnym istnieniem, mimo iż nie można oddzielić ognia od ciepła i światła.
03.28.41 Znaczenie: Został tu podany przejrzysty obraz kompletnej całości. Żywa istota jest różna od elementów materialnych, a najwyższa żywa istota – Osoba Boga, stwórca elementów materialnych – jest także różny od indywidualnej żywej istoty. Tę filozofię, znaną jako acintya-bhedabheda-tattva, głosił Pan Caitanya. Wszystko jest jednocześnie tożsame i różne od pozostałych elementów istnienia. Manifestacja kosmiczna, stworzona przez Najwyższego Pana za pośrednictwem Jego energii materialnej, również jest z Nim jednocześnie tożsama i różna od Niego. Energia materialna jest tożsama z Najwyższym Panem, ale jednocześnie – ze względu na odmienny sposób działania jest ona od Niego różna. Podobnie, indywidualna żywa istota jest jednocześnie tożsama z Najwyższym Panem, jak i różna od Niego. Ta filozofia "jednoczesnej tożsamości i różności" jest doskonałą konkluzją szkoły Bhagavata. Potwierdza to tutaj Kapiladeva.
Żywe istoty są porównywane do iskier ognia. Jak mówi werset poprzedni: ogień, płomień, dym i opał są ze sobą połączone. Tutaj mamy do czynienia z połączeniem żywej istoty, elementów materialnych i Najwyższej Osoby Boga. Pozycja żywych istot jest analogiczna do pozycji iskier – są one integralną częścią. Energia materialna jest porównywana do dymu. Ogień jest również integralną części Najwyższego Pana. W Visnu Puranie jest powiedziane, że wszystko co widzimy lub czego doświadczamy – zarówno w świecie materialnym, jak i duchowym – jest ekspansją różnych energii Najwyższego Pana. Podobnie jak ogień z jednego miejsca rozprowadza swe światło i ciepło, tak też Najwyższa Osoba Boga rozprowadza Swe różnego rodzaju energie po całym Swoim stworzeniu.
Cztery zasady filozoficznej doktryny Vaisnava to: śuddha-advaita (oczyszczona jedność), dvaita-advaita (jednoczesna jedność i
odmienność), viśista-advaita i, dvaita. Wszystkie te zasady opierają
się na wyjaśnionej w dwóch powyższych wersetach tezie Śrimad-Bhagavatam .
03.28.42 Znaczenie: Jak mówi Brahma-samhita: Najwyższy Duch wnika nie tylko do każdego wszechświata, ale nawet do wnętrza każdego atomu. Jest On obecny wszędzie w stanie uśpionym, a osoba, która potrafi widzieć Jego wszechobecność, uwalnia się od materialnych określeń.
Zwrot sarva-bhutesu powinien być rozumiany w następujący sposób. Są cztery grupy gatunków – żywe istoty pojawiające się z ziemi,
żywe istoty rodzące się z fermentacji lub kiełkowania,
żywe istoty pojawiające się z jaj i
żywe istoty powstające z embrionów.
Grupy te formują w sumie 8 400 000 gatunków życia. Osoba wyzwolona z określeń materialnych potrafi zobaczyć ten sam pierwiastek duchowy obecny wszędzie, w każdej przejawionej żywej istocie. Ludzie mniej inteligentni myślą, że rośliny same przez się wyrastają z ziemi. Ale osoba naprawdę inteligentna, zrealizowawszy jaźń, widzi jednak, że wzrost ten nie jest czymś automatycznym – jego przyczyną jest dusza, a poszczególne formy pojawiają się w ciałach materialnych w zależności od warunków. W prowadzonej w laboratorium fermentacji rodzi się wiele mikrobów, ale proces ten jest skutkiem obecności duszy. Materialistyczni naukowcy uważają, że w jajach nie ma życia, ale prawda jest inna. Z pism wedyjskich wynika, że w różnych warunkach żywe istoty przyjmują różne formy. Ptaki rozwijaj się z jaj, a ludzie i ssaki – z embrionów. Doskonała wizja yogina lub bhakty polega na tym, że wszędzie widzi on obecność żywej istoty.
03.28.43 Znaczenie: Należy rozumieć, że ciało jest desygnatem. Prakrti jest oddziaływaniem trzech sił natury materialnej i w zależności od tych sił, jedni mają ciało małe, a inni – bardzo duże. Np. ogień z dużego kawałka drewna wydaje się bardzo duży, a ogień z małego patyczka – mały. W rzeczywistości, ogień jakościowo jest wszędzie taki sam. Natura materialna sprawia jednak, że w zależności od opału, ogień pojawia się jako większy lub mniejszy. Na podobnej zasadzie dusza w ciele kosmicznym – mimo iż tożsama jakościowo – jest różna od duszy w mniejszym ciele.
Maleńkie cząsteczki dusz są jak iskierki większej duszy. Największą duszą jest Dusza Najwyższa; Dusza Najwyższa jest jednak ilościowo różna od małej duszy. Pisma wedyjskie mówią, że Dusza Najwyższa spełnia wszystkie potrzeby mniejszej duszy (nityo nityanam). Osoba, która rozumie tę różnicę pomiędzy Duszą Najwyższą a duszą indywidualną, jest ponad rozpaczą i jest pełna spokoju. Kiedy mniejsza dusza uważa się za ilościowo równą duszy większej, znajduje się ona pod wpływem mayi, ponieważ nie jest to jej konstytucjonalną pozycją. Nie można stać się większą duszą po prostu przez spekulację umysłową.
"Małość" lub "wielkość" poszczególnych dusz jest opisywana w Varaha Puranie jako svamśa-vibhinnamśa. Duszą svamśa jest Najwyższa Osoba Boga, natomiast dusze vibhinnamśa, czyli małe cząstki, są wiecznie małymi cząstkami. Potwierdza to Bhagavad-gita (mamaivamśo jiva-loke jiva-bhutah sanatanah). Małe żywe istoty są wiecznie integralnymi cząstkami, i dlatego nie mogą być ilościowo równe Duszy Najwyższej.
03.28.44 Znaczenie: W Bhagavad-gicie powiedziane jest, że wpływ mayi okrywającej wiedzę żywej istoty jest nie do pokonania Ten pozornie nieprzezwyciężony wpływ mayi jest jednak w stanie pokonać osoba, która podporządkowuje się Krsnie, Najwyższej Osobie Boga. Jest tu także powiedziane, że daivi prakrti, czyli zewnętrzna energia Najwyższego Pana, jest durvibhavya – bardzo trudna do zrozumienia i bardzo trudna do pokonania. Pokonanie tego nieprzezwyciężonego uroku mayi jest jednak konieczne. Można tego dokonać dzięki łasce Pana, kiedy objawi się On podporządkowanej duszy. Jest tu także powiedziane: svarupenavatisthate. Svarupa oznacza, że musimy wiedzieć, że nie jesteśmy Duszą Najwyższą, tylko integralną cząstką tej Duszy; to właśnie jest samorealizacja. Błędne uważanie się za Duszę Najwyższą i istotę wszechprzenikającą nie jest svarupą. Nie jest to realizacja naszej prawdziwej pozycji. Rzeczywistą pozycją jest bycie integralną cząstką. Werset ten poleca nam trwać na tej właśnie pozycji rzeczywistej samorealizacji. W Bhagavad-gicie zrozumienie to jest definiowane jako realizacja Brahmana.
Po osiągnięciu realizacji Brahmana, żywa istota może się zaangażować w czynności Brahmana. Dopóki ktoś nie jest zrealizowany, angażuje się w działanie oparte na błędnym utożsamianiu się z ciałem. Czynności realizacji Brahmana rozpoczynają się wówczas, kiedy żywa istota sytuuje się w swej prawdziwej jaźni. Filozofowie Mayavadi twierdzą, że po zrealizowaniu Brahmana wszystkie działania zanikają. W rzeczywistości jest jednak inaczej. Jeśli dusza jest tak aktywna w swym nienormalnym stanie (istniejąc w pokrywie materii), to jak można twierdzić, że jest ona bierna w stanie wolnym? Można tu podać pewien przykład. Jeśli człowiek jest bardzo aktywny w czasie choroby, to czy można sobie wyobrazić, że po wyzdrowieniu przestanie on działać? Naturalnie, jest rzeczą jasną, że kiedy ktoś uwalnia się od wszelkich chorób, to jego działania są czyste. Można powiedzieć, że czynności realizacji Brahmana różnią się od czynności życia uwarunkowanego, ale działanie istnieje dalej. W Bhagavad-gicie (18.54) jest powiedziane, że służba oddania rozpoczyna się w momencie, gdy ktoś uświadamia sobie, iż jest Brahmanem. Mad-bhaktim labhate param: żywa istota może podjąć służbę oddania dla Pana po realizacji Brahmana. Służba oddania jest zatem działaniem w realizacji Brahmana.
Dla osób angażujących się w służbę oddania urok mayi nie istnieje, a ich sytuacja jest pod każdym względem doskonała. Obowiązkiem żywej istoty jako integralnej części całości jest służenie tej całości z oddaniem. To właśnie jest ostateczną doskonałością życia.