03.26.01 Znaczenie: Zgodnie z tym, co powiedziane jest w Bhagavad-gicie, Najwyższą Osobę Boga, Prawdę Absolutną, można zrozumieć tylko poprzez służbę oddania (bhaktya mam abhijanati). Jak mówi Bhagavatam, obiektem służby oddania jest mam, Krsna. Caitanya-caritamrta wyjaśnia natomiast, że "rozumieć Krsnę" znaczy rozumieć Krsnę w Jego formie osobowej wraz z Jego energią wewnętrzną, zewnętrzną, ekspansjami i inkarnacjami. W rozumieniu Krsny występuje wiele różnych gałęzi wiedzy. Filozofia Sankhya przeznaczona jest przede wszystkim dla osób uwarunkowanych przez ten materialny świat. W systemie parampara (systemie sukcesji uczniów) filozofia ta zazwyczaj rozumiana jest jako wiedza o służbie oddania. Wstępne studia służby oddania zostały już wyjaśnione, Pan objaśni teraz analityczne studium służby oddania. Pan mówi tutaj, że wiedza ta wyzwala poznającego z sił natury materialnej. Informację tę potwierdza również Bhagavad-gita. Tato mam tattvato jnatva: zrozumienie Pana, zgodnie z określonymi kategoriami, przygotowuje nas do wejścia do królestwa bożego. To samo wyjaśnione jest tutaj. Zrozumienie wiedzy o służbie oddania w filozofii Sankhya umożliwia nam uwolnienie się z sił natury materialnej. Po wyzwoleniu się spod uroku natury materialnej, wewnętrzna jaźń staje się zdolną do wejścia do królestwa bożego. Dopóki ktoś ma choćby najmniejsze pragnienie cieszenia się naturą materialną czy też panowania nad nią, dopóty nie może być mowy o wyzwoleniu się spod wpływu materialnych sił natury. Należy zatem zrozumieć Najwyższą Osobę Boga w sposób analityczny, tak jak wyjaśnia to system filozofii Sankhya Pana Kapiladevy.
03.26.02 Znaczenie: Powiedziane jest, prawidłowe zrozumienie czystej jaźni, czyli samorealizacja, uwalnia nas od materialnego przywiązania. Wiedza prowadzi do osiągnięcia ostatecznej doskonałości życia i zobaczenia siebie takim, się jest. Potwierdza to również Śvetaśvatara Upanisad (3.8). Tam eva viditvati-mrtyum eti: z materialnego uwikłania można się uwolnić przez samo zrozumienie swej duchowej pozycji, czyli zobaczenie siebie jakim się jest. Widzenie siebie opisane jest w pismach wedyjskich na wiele różnych sposobów. Bhagavatam potwierdza, że należy widzieć siebie i wiedzieć, kim się jest (purusasya atma-darśanam). Kapiladeva wyjaśnia Swej matce, że tym "widzeniem" może być słuchanie z właściwego, autoryzowanego źródła. Będąc Osobą Boga, Kapiladeva jest największym autorytetem. Osoba, która przyjmie to, co zostało przez Niego objaśnione, w ujęciu oryginalnym, bez żadnej interpretacji, będzie mogła zobaczyć siebie.
Pan Caitanya wyjaśnił Sanatanie Gosvamiemu prawdziwą konstytucjonalną pozycję duszy indywidualnej. Powiedział On bezpośrednio, że każda dusza indywidualna jest wiecznie sługą Krsny. Jivera 'svarupa' haya--krsnera 'nitya-dasa': każda dusza indywidualna jest zawsze sługą. Osobą samozrealizowaną staje się ten, kto posiada trwałą świadomość bycia integralną cząstką Duszy Najwyższej i rozumie, że jego wieczną pozycją jest służenie w towarzystwie Najwyższego Pana. Ta pozycja właściwego rozumienia siebie przecina węzeł pociągu materialnego (hrdaya-granthi-bhedanam). Z powodu fałszywego "ja", czyli błędnego utożsamiania się z ciałem i światem materialnym, jesteśmy więzieni przez mayę. Ale skoro tylko zrozumiemy, że ze względu na przynależność do tej samej kategorii istot duchowych jesteśmy jakościowo tym samym pierwiastkiem co Najwyższy Pan, i że naszą wieczną pozycją jest służenie, możemy wówczas osiągnąć atma-darśanam i hrdaya-granthi-bhedanam, czyli samorealizację. Kiedy ktoś jest w stanie przeciąć węzeł przywiązania do świata materialnego jego zrozumienie nazywane jest wiedzą. Atma-darśanam oznacza widzenie siebie poprzez wiedzę. Tak więc, osoba, która uwalnia się od fałszywego "ja" przez kultywację prawdziwej wiedzy, widzi siebie. Ten właśnie stan jest ostateczną potrzebą życia ludzkiego. W ten sposób dusza uwalnia się z matni dwudziestu czterech kategorii natury materialnej. Podążanie systematycznym, filozoficznym procesem, określanym jako Sankhya, jest nazywany wiedzą i samoobjawieniem.
03.26.03 Znaczenie: Najwyższa Osoba Boga opisywany jest jako nie posiadająca początku. Jest On purusą, czyli Najwyższym Duchem. Purusa znaczy "osoba". Kiedy myślimy o jakiejś osobie zgodnie z naszym obecnym doświadczeniem, to osoba ta ma swój początek. Oznacza to, że ktoś taki urodził się i ma swoją historię od początku życia. W wersecie tym Pan określany jest jako anadi, czyli nie mający, początku. Jeśli zbadamy wszystkie osoby, okaże się, że każda z nich ma początek. Jeżeli jednak trafimy na kogoś, kto nie ma początku, to będzie to Najwyższa Osoba. Taka właśnie definicja znajduje się. w Brahma-samhicie. Iśvarah paramah krsnah: Najwyższą Osobą Boga jest Krsna, najwyższy kontroler; nie ma On początku i jest początkiem każdego. Z taką definicją spotykamy się we wszystkich pismach wedyjskich.
Pan opisywani jest jako dusza, czyli duch. Jaka jest definicja ducha? Duch jest to coś, czego można doświadczyć wszędzie. Brahman oznacza "wielki". Jego wielkość można doświadczyć wszędzie. A co jest tą wielkością? Świadomość Każdy z nas doświadcza świadomości, gdyż przenika ona całe ciało; odczuwamy świadomość w każdej cebulce włosowej naszego ciała. Jest to świadomość indywidualna. Na podobnej zasadzie istnieje też nadświadomość. Można tu dać przykład małego światła i światła słonecznego. Światło słoneczne jest doświadczane wszędzie, nawet w pokoju i na niebie, ale małe światło – tylko w określonym miejscu. Podobnie, nasza świadomość doświadczana jest w granicach naszego ciała, podczas gdy nadświadomość, czyli istnienie Boga doświadczana jest wszędzie. Bóg jest obecny wszędzie poprzez Swoje energie. W Visnu Puranie powiedziane jest, że wszystko, z czym się stykamy, jest rozwinięciem energii Najwyższego Pana. Bhagavad-gita również potwierdza, że Pan jest wszechobecny i istnieje wszędzie Poprzez dwa rodzaje Swej energii – energię duchową i energię materialną. Obie te energie rozpościerają się wszędzie, co jest dowodem na istnienie Najwyższej Osoby Boga.
Wszechobecność świadomości nie jest czymś przemijającym. Stan ten nie ma początku, a nie mając początku, nie ma również końca. Teoria, że świadomość rozwija się na określonym szczeblu materialnej złożoności, nie jest tu akceptowana, ponieważ werset ten mówi, że świadomość, która istnieje wszędzie, nie ma początku. Materialistyczna (czy też ateistyczna) teoria, teoria głosząca że nie ma ani duszy, ani Boga, a świadomość jest rezultatem kombinacji materii, jest nie do przyjęcia. Materia ma swój początek. Ciało kosmiczne ma swój początek, tak jak ma początek nasze materialne ciało. Podobnie, tak jak nasze materialne ciało powstało na bazie naszej duszy, tak też całe to gigantyczne ciało kosmosu powstało na bazie Duszy Najwyższej. Vedanta-sura mówi, janmady asya. Cały ten materialny pokaz: jego stworzenie, wzrost, utrzymywanie i unicestwienie, jest emanacją z Najwyższej Osoby. Również w Bhagavad-gicie Pan mówi: "Ja jestem początkiem, źródłem narodzin wszystkiego."
Werset ten opisuje Najwyższą Osobę Boga. Pan nie jest osobą przemijającą i nie ma też początku. Nie posiada przyczyny i Sam jest przyczyną wszystkich przyczyn. Parah znaczy "transcendentalny", "stojący poza energią twórczą". Pan jest stworzycielem energii twórczej. W świecie materialnym widzimy energię twórczą, ale Pan jej nie podlega – jest On prakrti parah, czyli osobą stojącą poza tą energią. Pan nie podlega trzem rodzajom cierpień stwarzanych przez energię materialną, ponieważ znajduje się poza tą energią. Siły natury materialnej w ogóle nie mają na Niego wpływu. Jak wyjaśnia to powyższy werset (svayam-jyotih), On Sam jest światłem. W świecie materialnym stykamy się ze zjawiskiem, że jedno światło jest odbiciem innego światła, tak jak np. światło księżyca jest odbiciem światła słońca. Światło słońca jest z kolei odbiciem brahmajyoti, a brahmajyoti, światłość duchowa, jest odbiciem ciała Najwyższego Pana. Potwierdza to Brahma-samhita: yasya prabha prabhavatah. Brahmajyoti, czyli światłość Brahmana, jest efektem blasku ciała Pana. Werset ten mówi więc, svayam-jyotih: Pan jest światłem. Światło Pana rozprzestrzenia się w różny sposób – jako brahmajyoti, jako światło słoneczne, i jako światło księżyca. Bhagavad-gita mówi, że w świecie duchowym nie jest potrzebne ani światło słoneczne, ani blask księżyca, ani elektryczność. Potwierdzają to również Upanisady, mówiąc, że ponieważ blask ciała Najwyższej Osoby Boga wystarcza do oświetlenia świata duchowego, nie jest tam potrzebne ani światło słońca, ani blask księżyca, ani elektryczność lub jakiekolwiek inne światło. Ta samoświetlistość zaprzecza również teorii, że dusza, czyli duchowa świadomość, rozwija się na określonym szczeblu połączeń materii. Użycie terminu svayam-jyotih wskazuje, że mamy do czynienia z czymś, co jest całkowicie wolne od jakichkolwiek śladów materii, czy tek jakichkolwiek reakcji materialnych. Werset ten potwierdza, że koncepcja wszechobecności Pana wynika z faktu wszechobecności Jego światła. Każdy z nas styka się ze zjawiskiem, że końce znajduje się w jednym miejscu, ale jego światło rozprasza się wokół na wiele, wiele milionów mil. Doświadczamy tego praktycznie. Podobnie jest z najwyższym światem – mimo iż Pan znajduje się w Swej siedzibie (Vaikuncie lub Vrndavanie), Jego światło przenika nie tylko świat duchowy, ale i przestrzeń poza nim. W świecie materialnym światło to odbijane jest przez słońce, a światło słoneczne – przez księżyc. Tak więc, mimo iż Pan przebywa w Swej siedzibie, Jego światło przenika zarówno cały świat duchowy jak i materialny. Potwierdza to Brahma-samhita (5.37). (Goloka eva nivasaty akhilatma-bhutah: Pan jest obecny w każdym miejscu stworzenia, mimo iż Sam przebywa na Goloce. Jest On Duszą Najwyższą wszystkiego, Najwyższą Osobą Boga, i posiada niezliczone transcendentalne przymioty. Wnioskuje się również, że mimo iż Pan jest niewątpliwie osobą, nie jest On purusą z tego materialnego świata. Filozofowie Mayavadi nie mogą pojąć, że poza tym materialnym światem może istnieć jakaś osoba, i dlatego są impersonalistami. Werset ten doskonale jednak wyjaśnia, że Osoba Boga znajduje się poza istnieniem materialnym.
03.26.04 Znaczenie: Bardzo znaczące jest występujące tu słowo gunamayim. Daivim oznacza "energia Najwyższej Osoby Boga", a gunamayim – "obdarzona trzema siłami natury materialnej". Kiedy pojawia się materialna energia Najwyższej Osoby Boga, to energia gunamayim działa jako manifestacja energii trzech sił; występuje ona jako osłona. Energia emanująca z Najwyższej Osoby Boga manifestuje się na dwa sposoby – jako emanacja z Najwyższego Pana, i jako zasłona oblicza Pana. W Bhagavad-gicie powiedziane jest, że ponieważ cały świat trzymany jest w złudzeniu przez trzy siły natury materialnej, zwykła dusza uwarunkowana, będąc okrytą tą energią, nie jest w stanie zobaczyć Najwyższej Osoby Boga. Podaje się tu wspaniały przykład z chmurą. Na niebie może się nagle pojawić wielka chmura. Chmura ta odbierana jest na dwa sposoby: dla słońca jest ona tworem jego własnej energii, ale dla zwykłego człowieka, w stanie uwarunkowanym, jest ona zasłoną dla oczu; z powodu tej chmury nie widać słońca. Słońce wcale jednak nie jest zakryte przez chmurę; przesłonięty jest tylko wzrok zwykłej istoty. Podobnie, mimo iż maya nie może okryć znajdującego się poza nią Najwyższego Pana, energia materialna okrywa zwykłe żywe istoty. Okrytymi przez mayę, uwarunkowanymi duszami są indywidualne żywe istoty, a Tym, z którego energii powstaje maya, jest Najwyższa Osoba Boga.
W innym miejscu Śrimad-Bhagavatam (Siódmy Rozdział Pierwszego Canto) powiedziane jest, że Vyasadeva – poprzez swoją duchową wizję – ujrzał Najwyższego Pana i stojącą za Nim energię materialną. Fakt ten wskazuje na to, że energia materialna nie może zakryć Pana, podobnie jak ciemność nie może zakryć słońca. Ciemność może tylko przesłonić obszar zupełnie znikomy w porównaniu do obszaru słońca; może ona okryć małą jaskinię, ale nie otwarte niebo. Podobnie jest z energią materialną – jej możliwości przesłaniania są ograniczone i dlatego nie jest ona w stanie okryć Najwyższej Osoby Boga, który z tej przyczyny nazywany jest vibhu. Tak jak słońce akceptuje pojawienie się chmury, tak też i Pan akceptuje pojawienie się energii materialnej w określonym przedziale czasu. Fakt wykorzystania Jego materialnej energii do stworzenia świata materialnego wcale nie znaczy, że Pan jest okryty tą energią. Istoty okryte energią materialną nazywane są duszami uwarunkowanymi. Pan przyjmuje energię materialną dla Swych materialnych rozrywek w stwarzaniu, utrzymywaniu i unicestwianiu. Dusza uwarunkowana jest jednak okryta; nie może ona zrozumieć, że poza tą materialną energią istnieje Najwyższa Osoby Boga, który jest przyczyną wszystkich przyczyn. Na podobnej zasadzie człowiek niezbyt, inteligentny nie może zrozumieć, że za okrywą chmury istnieje jasne światło słoneczne.
03.26.05 Znaczenie: Energia materialna posiada zdolność przesłaniania wiedzy. Nie dotyczy to jednak Najwyższej Osoby Boga. Odnosi się to tylko do prajah, czyli tych, którzy urodzili się w ciele materialnym (tj. dusz uwarunkowanych). Jak wyjaśnia Bhagavad-gita i inne pisma wedyjskie, poszczególne rodzaje żywych istot różnią się od siebie siłami natury materialnej. Bhagavad-gita (7.12) pięknie tłumaczy, że mimo iż siły dobroci, pasji i ignorancji rodzą się z Najwyższej Osoby Boga, On Sam im nie podlega. Innymi słowy, energia emanująca z Najwyższej Osoby Boga nie działa na Niego; działa ona na dusze uwarunkowane, okryte energią materialną. Pan jest ojcem wszystkich żywych istot, ponieważ to właśnie On zapładnia energię materialną uwarunkowanymi duszami. Dusze uwarunkowane otrzymują więc ciała stworzone przez energię materialną, podczas gdy ojciec żywych istot nie styka się z trzema siłami.
W poprzednim wersecie zostało powiedziane, że Najwyższa Osoba Boga przyjął energię materialną dla ukazania Swych rozrywek żywym istotom, które zapragnęły cieszyć się energią materialną i panować nad nią. Świat ten został stworzony za pośrednictwem materialnej energii Pana dla tzw. przyjemności takich żywych istot. Pytanie, dlaczego ten materialny świat został stworzony dla cierpień uwarunkowanych dusz, jest pytaniem bardzo skomplikowanym. Wskazówką jest tu występujące w poprzednim wersecie słowo lilaya, czyli "dla rozrywek Pana". Pan pragnie skorygować temperament dusz uwarunkowanych, charakteryzujący się dążeniem do doznawania przyjemności. W Bhagavad-gicie powiedziane jest, że jedynym odbiorcą przyjemności jest Najwyższa Osoba Boga. Energia materialna stwarzana jest więc dla tych, którzy pragną udawać, że odbierają przyjemność. Można tu podać pewien przykład. Rząd nie musi stwarzać specjalnego wydziału policyjnego, ale ponieważ jest faktem, że niektórzy obywatele nie podporządkują się prawu państwowemu, musi istnieć wydział zajmujący się kryminalistami. Z jednej strony nie jest to konieczne, a z drugiej – jest niezbędne. Podobnie, stworzenie tego materialnego świata dla cierpień dusz uwarunkowanych nie było konieczne, ale jednocześnie istnieją pewne żywe istoty (znane jako nitya-baddha), które są wiecznie uwarunkowane. Mówimy, że są one uwarunkowane od niepamiętnych czasów, ponieważ nikt nie jest w stanie określić, kiedy żywa istota, integralna cząstka Najwyższego Pana, zbuntowała się przeciwko supremacji Pana.
Faktem jest, że istnieją dwie klasy ludzi – ci, którzy są
posłuszni prawom Najwyższego Pana, oraz ateiści czy też agnostycy, którzy nie
akceptują istnienia Boga i pragną stworzyć swe własne prawa. Ateiści i
agnostycy głoszą, że każdy może stworzyć swe własne prawa lub swą własną
ścieżkę religijną. Nie szukając początków istnienia tych dwóch klas, jest
rzeczą oczywistą, że niektóre żywe istoty zbuntowały się przeciwko prawom Pana.
Istoty te noszą nazwę dusz uwarunkowanych, ponieważ są uzależnione od trzech
sił natury materialnej. Z tego właśnie względu zostały tu użyte słowa gunair vicitrah.
W tym materialnym świecie występuje 8 400 000 gatunków życia. Będąc istotami duchowymi, są one wszystkie transcendentalne wobec tego materialnego świata. Dlaczego więc ukazują się na różnych szczeblach życia? Odpowiedź jest podana tutaj. Są one zauroczone przez trzy siły natury materialnej. Ponieważ są tworem energii materialnej, ich ciała składają się z elementów materialnych. Okryta materialnym ciałem, duchowa tożsamość ulega zatraceniu. Z tego właśnie względu użyte tu zostało słowo mumuhe, świadczące o tym, że istoty te zapomniały o swej duchowej tożsamości. Zapomnienie to występuje u jiv, czyli dusz, które są uwarunkowane ze względu na to, iż mają tendencję do bycia okrytymi energią natury materialnej. Innym, użytym tu zwrotem jest jnana guhaya. Guha znaczy "okrycie". Maleńkie dusze uwarunkowane pojawiają się w tak wielu gatunkach życia ze względu na to, że ich wiedza zostaje okryta. W Siódmym Rozdziale Pierwszego Canto Śrimad-Bhagavatam jest powiedziane: "Żywe istoty znajdują się pod wpływem złudzeń, wywoływanych przez energię materialną". Również i Vedy mówią, że wieczne żywe istoty zostały okryte różnymi siłami i noszą nazwę trójkolorowych (czerwono-biało-niebieskich) żywych istot Kolor czerwony reprezentuje siłę pasji, biały – siłę dobroci, a niebieski – siłę ignorancji. Siły te należą do energii materialnej i dlatego żywe istoty znajdujące się pod wpływem różnych sił materialnej natury posiadają różne ciała materialne. Zapomniawszy o swej duchowej tożsamości, istoty te utożsamiają się z materialnym ciałem. Dla duszy uwarunkowanej, "ja" oznacza ciało materialne. Stan ten nazywany jest moha, czyli dezorientacją.
W Katha Upanisad jest wielokrotnie powiedziane, że Najwyższa Osoba Boga nigdy nie znajduje się pod wpływem natury materialnej. To raczej dusze uwarunkowane, czyli nieskończenie małe, integralne cząstki Najwyższego, ulegają wpływowi natury materialnej i pojawiają się w różnych ciałach, pod wpływem różnych materialnych sił.
03.26.06 Znaczenie: Skłonną do zapominania żywą istotę można porównać do człowieka, który postradał zmysły w wyniku choroby, lub człowieka nawiedzonego przez duchy, który działa w sposób niekontrolowany, a mimo to uważa, że się kontroluje. Pod wpływem natury materialnej uwarunkowana dusza pogrąża się w świadomości materialnej. Znajdując się w tej świadomości, przyjmuje ona działania wykonywane pod wpływem energii materialnej za coś, co wypływa z niej samej. W rzeczywistości, dusza w swym czystym stanie istnienia powinna być w świadomości Krsny. Jest rzeczą zrozumiałą, że osoba nie działająca w świadomości Krsny działa w świadomości materialnej. Świadomości nie można zabić, ponieważ jest ona symptomem żywej istoty; po postu należy oczyścić świadomość materialną Wyzwolenie osiąga się przez uznanie za swego pana Krsnę, Najwyższego Pana, i zmianę rodzaju świadomości – ze świadomości materialnej na świadomość Krsny.
03.26.07 Znaczenie: Filozof Mayavadi, który nie czyni różnicy pomiędzy Duchem Najwyższym a duchem indywidualnym, mówi, że uwarunkowane istnienie żywej istoty jest jej lila, czyli rozrywką. Słowo "rozrywka" wiąże się jednak z zaangażowaniem w czyny Pana. Mayavadi używają tego słowa w niewłaściwy sposób i twierdzą, że żywa istota czerpie przyjemność ze swych rozrywek, nawet jeśli stanie się pożerającym odchody wieprzem. Interpretacja taka jest najbardziej niebezpieczna. W rzeczywistości, Najwyższy Pan jest przywódcą i żywicielem wszystkich żywych istot. Jego rozrywki są transcendentalne wobec wszelkich materialnych działań i nie można ich ściągać do poziomu uwarunkowanych działań żywych istot. W życiu uwarunkowanym, żywa istota jest jakby więźniem energii materialnej. Dusza uwarunkowana robi wszystko, co każe jej energia materialna. Nie jest ona za nic odpowiedzialna – po prostu jest świadkiem działania. Dusza uwarunkowana jest zmuszona do takiego postępowania z powodu popełniania zniewagi w swym wiecznym związku z Krsną. Pan Krsna mówi więc w Bhagavad-gicie, że maya, Jego materialna energia, jest tak pełna mocy, że nie można jej pokonać. Jeśli jednak żywa istota po prostu zrozumie, że jej konstytucjonalną pozycją jest służenie Krsnie i spróbuje działać zgodnie z tą zasadą, to wpływ mayi zniknie natychmiast – bez względu na to, jak byłaby ona uwarunkowana. W Siódmym Rozdziale Bhagavad-gity jest wyraźnie powiedziane: Krsna bierze w opiekę go, kto w swej bezradności Mu się podporządkowuje, i w ten sposób zostaje usunięty wpływ mayi, czyli życia uwarunkowanego.
W rzeczywistości, istota duchowa jest sac-cid-ananda – wieczna, pełna szczęścia i pełna wiedzy. Znajdując się jednak w szponach mayi, cierpi ona z powodu ciągłych narodzin, śmierci, chorób i starości. Żywa istota musi podejść poważnie do leczenia się ze stanu istnienia materialnego i wznieść się do świadomości Krsny, gdyż w ten sposób bez trudu mogą zostać uśmierzone jej długie cierpienia. Mówiąc w skrócie, cierpienie duszy uwarunkowanej powodowane jest przywiązaniem do materialnej natury. Przywiązanie to należy przenieść z materii na Krsnę.
03.26.08 Znaczenie: W Bhagavad-gicie powiedziane jest, że Pan, zstępując do tego materialnego świata, przychodzi jako osoba, poprzez Swą własną energię, atma-mayę. Nie zmusza Go do tego żadna wyższa energia. Pan przychodzi z własnej woli i postępowanie to można nazwać Jego rozrywką, czyli lila. Werset ten mówi jednak wyraźnie, że uwarunkowana dusza jest zmuszona do przyjęcia określonego rodzaju ciała i zmysłów pod wpływem trzech sił natury materialnej. Ciała tego nie otrzymuje się zgodnie ze swym wyborem. Innymi słowy, dusza uwarunkowana nie ma wolnego wyboru; musi ona przyjąć określony rodzaj ciała zgodnie ze swą karmą. Kiedy jednak występują reakcje cielesne, jakie odczuwa się w przypadku szczęścia i cierpienia, należy rozumieć, że ich przyczyną jest sama dusza. Istota duchowa może zmienić to uwarunkowane życie dualizmów przez wybranie służenia Krsnie. Żywa istota jest przyczyną swego cierpienia, ale może również stać się przyczyną swego wiecznego szczęścia. Pragnąc zaangażować się w świadomość Krsny, otrzymuje ona odpowiednie ciało od potencji wewnętrznej, duchowej energii Pana, a pragnąc zadowalać swe zmysły – otrzymuje ciało materialne. Przyjęcie ciała duchowego lub materialnego jest więc sprawą jej wolnego wyboru. Po przyjęciu określonego ciała, żywa istota musi już jednak cieszyć się konsekwencjami swego wyboru lub cierpieć z ich powodu. Filozofowie Mayavadi twierdzą, że przez przyjęcie ciała wieprza żywa istota oddaje się rozrywkom. Teoria ta jest jednak nie do przyjęcia, ponieważ słowo "rozrywka" odnosi się do dobrowolnego wyboru przyjemności. Z tego włamie względu interpretacja ta jest najbardziej zwodnicza. Wymuszone przyjęcie cierpienia nie jest rozrywką. Pan oddaje się rozrywkom, a uwarunkowana dusza przyjmuje reakcje karmiczne. A zatem nie jest to jedno i to samo.
03.26.09 Znaczenie: Prakrti, czyli materialna natura, jest związana zarówno z Najwyższym Panem, jak i z żywymi istotami. Zupełnie tak jak kobieta, która związana jest ze swym mężem jako żona i ze swymi dziećmi jako matka. W Bhagavad-gicie Pan mówi, że On zapładnia matkę naturę dziećmi, żywymi istotami, a później pojawiają się wszystkie gatunki. Związek żywych istot z naturą materialną został już wyjaśniony. Devahuti pragnie teraz poznać związek pomiędzy naturą materialną a Najwyższym Panem. Jest powiedziane, że produktem tego związku jest przejawiony i nieprzejawiony świat materialny. Nieprzejawionym światem materialnym jest subtelna mahat-tattva, a z niej wyłonił się świat przejawiony.
W pismach wedyjskich powiedziane jest, że spojrzenie Najwyższego Pana zapładnia całość energii materialnej, a następnie wszystko radzi się z materialnej natury. Dziewiąty Rozdział Bhagavad-gity mówi, że natura działa pod nadzorem Pana, adhyaksena – zgodnie z Jego wskazówkami i życzeniem. Natura nie działa ślepo. Zrozumiawszy pozycję, jaką dusze uwarunkowane, zajmują w stosunku do natury materialnej, Devahuti zapragnęła poznać związek zachodzący pomiędzy naturą materialną a Najwyższym Panem. Innymi słowy, chciała ona poznać cechy Najwyższego Pana w odniesieniu do natury materialnej.
Związek żywych istot z materią i związek Najwyższego Pana z materią nie są oczywiście na tym samym poziomie, mimo iż Mayavadi mogą go tak interpretować. Kiedy mowa jest o tym, że oszołomieniu ulegaj żywe istoty, filozofowie Mayavadi przypisują to oszołomienie Najwyższemu Panu. Jest to jednak rozumowanie całkowicie błędne. Pan nigdy nie ulega oszołomieniu. Taka jest właśnie różnica pomiędzy wyznawcami Boga osobowego i impersonalistami. Devahuti nie brakuje inteligencji – ona rozumie, że żywe istoty nie są na tym samym poziomie co Najwyższy Pan. Z powodu swej nieskończonej znikomości, żywe istoty zostały oszołomione, albo uwarunkowane, przez naturę materialną – nie znaczy to jednak, że Najwyższy Pan jest również uwarunkowany czy też oszołomiony. Różnica pomiędzy duszą uwarunkowaną a Panem polega na tym, że Pan jest Panem – panem natury materialnej – i dlatego nie podlega kontroli tej natury. Pan nie jest kontrolowany ani przez naturę duchową, ani przez naturę materialną: Jest On osobiście najwyższym kontrolerem i nie można Go porównywać ze zwykłymi żywymi istotami, które są kontrolowane przez prawa natury materialnej.
W wersecie tym użyto słów sat i asat. Manifestacja kosmiczna jest asat, czyli czymś, co nie istnieje – podczas gdy energia materialna Najwyższego Pana jest sat, czyli czymś, co istnieje wiecznie. Natura materialna istnieje wiecznie w swej subtelnej formie jako energia Pana, czasami jednak manifestuje ona naturę nieistniejącą, czyli istniejącą chwilowo – kosmos. Pewną analogią może tu być przykład ojca i matki: ojciec i matka istnieją, ale czasami matka rodzi dziecko. Podobnie jest z manifestacją kosmiczną, wyłaniającą się z nieprzejawionej natury materialnej Najwyższego Pana – manifestacja ta pojawia się czasami, i ponownie znika. Natura materialna istnieje jednak wiecznie, a Pan jest najwyższą przyczyną zarówno manifestacji subtelnej, jak i fizycznej.
03.26.10 Znaczenie: Pan zwraca uwagę na pradhanę – naturę materialną w jej fazie subtelnej – i przeprowadza jej analizę. Wyjaśnienie pradhany i prakrti jest następujące. Pradhana jest subtelną i niezróżnicowaną ogólną sumą wszystkich elementów materialnych. Mimo iż elementy te nie są wyodrębnione, możemy zrozumieć, że w pradhanie znajduje się ich suma. Kiedy przez wzajemne oddziaływanie trzech sił natury materialnej pojawia się ten ogół elementów materialnych, manifestacja ta jest nazywana prakrti. Impersonaliści mówią, że Brahman jest, niezróżnicowany i nieurozmaicony. Ktoś mógłby powiedzieć, że pradhana jest fazą Brahmana, ale w rzeczywistości jest inaczej. Pradhana nie jest Brahmanem, ponieważ w Brahmanie nie istnieją materialne siły natury. Można by twierdzić, że również i mahat-tattva jest czymś innym niż pradhana, ponieważ w mahat-tattvie występują manifestacje. Prawdziwe wyjaśnienie pradhany jest następujące: kiedy przyczyna i skutek nie przejawiają się w sposób wyraźny (avyakta), nie występuje reakcja ogółu elementów i ta właśnie faza natury materialnej jest nazywana pradhaną. Pradhana nie jest czasem, ponieważ w czasie występują działania i ich skutki, stworzenie i unicestwienie. Nie jest ona również jivą, czyli energią marginalną żywych istot, albo uwarunkowanymi, pełnymi desygnatów żywymi istotami, ponieważ desygnaty tych istot nie są wieczne. Jednym z przymiotników użytych tutaj w związku z tym jest nitya, który wskazuje na wieczność. Pradhana jest więc fazą natury materialnej, występującą tuż przed jej zamanifestowaniem się.
03.26.11 Znaczenie: Opisywany tutaj ogół dwudziestu czterech elementów nazywany jest w Bhagavad-gicie: yonir mahad brahma. Yonir mahad brahma jest zapładniany ogółem żywych istot, a następnie istoty te rodzą się w różnorodnych formach – od Brahmy do maleńkiej mrówki. Śrimad-Bhagavatam i inne pisma wedyjskie opisują ogół dwudziestu czterech elementów, pradhanę, jako yonir mahad brahma. Pradhana jest źródłem narodzin i utrzymania wszystkich żywych istot
03.26.14 Znaczenie: Werset ten mówi, że cztery zmysły
wewnętrzne, czyli subtelne, definiowane są przez swe różne właściwości. Kiedy
czysta świadomość zostaje skażona przez materialne zanieczyszczenie i kiedy
zaczyna dominować utożsamianie się z ciałem, mówmy, ktoś znajduje się pod
wpływem fałszywego ego. Świadomość jest funkcją duszy i dlatego też za
świadomością stoi dusza. Świadomość skażona zanieczyszczeniem materialnym
nazywana jest ahankarą.
03.26.15 Znaczenie: Zgodnie z wersją wedyjską, nie istnieje nic poza Brahmanem. Sarvam khalv idam brahma (Chandogya, Upanisad 3.14.1). W Visnu Puranie powiedziane jest również, że wszystko, co widzimy, jest parasya brahmanah śaktih: wszystko jest ekspansją energii Najwyższej Prawdy Absolutnej, Brahmana. Kiedy Brahman zostaje zmieszany z trzema jakościami: dobrocią, pasją i ignorancją, powstaje ekspansja materialna (nazywana czasem saguna Brahmanem), która składa się właśnie z tych dwudziestu pięciu elementów. W nirguna Brahmanie, gdzie nie ma zanieczyszczenia materialnego, czyli w świecie duchowym, trzy siły: dobroć, pasja i ignorancja, są nieobecne. Tam, gdzie jest nirguna Brahman, panuje prosta, niezmieszana z niczym dobroć. System filozofii Sankhya mówi, że saguna Brahman składa się z dwudziestu pięciu elementów, łącznie z czynnikiem czasu (przeszłością, teraźniejszością i przyszłością).
03.26.16 Znaczenie: Strach przed śmiercią powodowany jest przez fałszywe ego utożsamiania się z ciałem. Każdy boi się śmierci. W rzeczywistości, istota duchowa nigdy nie umiera, ale z powodu naszego utożsamiania się z ciałem rozwija się w nas strach przed śmiercią. W Śrimad-Bhagavatam (11.2.37) powiedziane jest także: bhayam dvitiyabhini-veśatah syat. Dvitiya odnosi się do materii, znajdującej się poza duchem. Materia jest wtórną manifestacją ducha, ponieważ pochodzi z niego. Podobnie jak przyczyną opisywanych tu elementów materialnych jest Pan, czyli Najwyższy Duch, tak też i ciało jest produktem istoty duchowej. Dlatego też ciało materialni nazywane jest dvitiya, czyli "drugim". Osoba zaabsorbowana tym drugim elementem (czyli wtórną manifestacją ducha) boi się śmierci. Kiedy ktoś jest w pełni przekonany, że nie jest ciałem, nie ma kwestii lęku przed śmiercią, ponieważ istota duchowa nie umiera.
Dusza, która angażuje się w duchowe czynności służby oddania, uzyskuje całkowitą wolność od platformy narodzin i śmierci. Jej następną pozycją jest pełna duchowa wolność od materialnego ciała. Strach przed śmiercią jest działaniem kala, czyli czasu, który reprezentuje wpływ Najwyższej Osoby Boga. Innymi słowy, czas jest czynnikiem niszczącym. Wszystko, co zostało stworzone, musi ulec zniszczeniu i unicestwieniu, które jest dziełem czasu. Czas jest reprezentacją Pana. Przypomina nam on również, że musimy podporządkować się Panu. Pan przemawia do każdej uwarunkowanej duszy jako czas. W Bhagavad-gicie mówi On, że osoba, która Mu się podporządkowuje, nie ma już więcej problemów z narodzinami i śmiercią. Powinniśmy więc uznać czas za stojącego przed nami Najwyższego Pana. Następny werset wyjaśnia to szerzej.
03.26.17 Znaczenie: Wyjaśniona jest tu pradhana – nieprzejawiona faza natury materialnej. Pan mówi, że kiedy nieprzejawiona natura materialna zostaje wzbudzona przez spojrzenie Najwyższej Osoby Boga, zaczyna się ona przejawiać w różnorodny sposób. Przed tym wzbudzeniem, natura znajduje się w stanie neutralnym, w którym nie ma działania trzech sił natury materialnej. Innymi słowy, natura materialna nie jest w stanie wytworzyć żadnej manifestacji bez zetknięcia z Najwyższą Osobą Boga. Bardzo pięknie wyjaśnia to Bhagavad-gita. Najwyższa Osoba Boga jest przyczyną tworów natury materialnej. Bez Jego dotknięcia natura ta nie jest w stanie wytworzyć niczego.
Również w Caitanya-caritamrta znajduje się bardzo odpowiedni przykład, związany z tym zagadnieniem. Mimo iż brodawki na szyi kozy są podobne do brodawek piersiowych, nie dają one mleka. Podobnie jest z naturą materialną. Naukowcom wydaje się, że natura ta działa we wspaniały sposób. W rzeczywistości jednak natura materialna nie może działać bez czynnika wzbudzającego, czyli czasu, który reprezentuje Najwyższą Osobę Boga. Kiedy czas wzbudza jej neutralną fazę, zaczyna ona wytwarzać różnorodne manifestacje. W sensie ostatecznym mówimy, że przyczyną stworzenia jest Najwyższa Osoba Boga. Podobnie jak kobieta nie może urodzić dziecka, dopóki nie zostanie zapłodniona przez mężczyznę, tak też i natura materialna nie może wytworzyć czy też zamanifestować niczego, dopóki nie zapłodni jej Najwyższa Osoba Boga w formie czasu.
03.26.18 Znaczenie: Jest tu powiedziane, że Najwyższa Osoba Boga przebywa wewnątrz serca jako Dusza Najwyższa. Sytuacja ta została również wyjaśniona w Bhagavad-gicie: Dusza Najwyższa znajduje się obok duszy indywidualnej i występuje jako świadek. Pisma wedyjskie potwierdzają te informacje gdzie indziej: na tym samym drzewie jednego ciała siedzą dwa ptaki – jeden jest świadkiem, podczas gdy drugi spożywa owoce tego drzewa. Purusa, czyli Paramatma, który przebywa w ciele duszy indywidualnej, jest opisywany w Bhagavad-gicie (13.23) jako upadrasta, świadek, i anumanta, autorytet sankcjonujący. Uwarunkowana dusza absorbuje się szczęściem i cierpieniem określonego ciała otrzymanego ze zrządzenia zewnętrznej energii Najwyższego Pana. Najwyższa żywa istota, czyli Paramatma, różni się jednak od duszy uwarunkowanej. Istota ta jest opisywana w Bhagavad-gicie jako maheśvara, czyli Najwyższy Pan. Jest On Paramatmą, a nie jivatmą. Paramatma znaczy Dusza Najwyższa, która towarzyszy duszy uwarunkowanej, tylko po to, aby sankcjonować jej działanie. Dusza uwarunkowana przychodzi do tego materialnego świata, aby zapanować nad naturą materialną. Ponieważ nikt nie może zrobić niczego bez zgody Najwyższego Pana, Pan przebywa razem z duszą jiva jako świadek i sankcjonujący. Jest On-również bhokta, czyli osobą dostarczającą uwarunkowanej duszy środków do życia.
Ze względu na to, że żywe istoty są konstytucjonalnie integralnymi cząstkami Najwyższej Osoby Boga, Pan darzy je wielkim uczuciem. Kiedy żywa istota jest zdezorientowana, czy też zwiedziona, przez energię zewnętrzną, zapomina ona niestety o swym wiecznym związku z Panem. Alb skoro tylko uświadamia sobie swą konstytucjonalną pozycję, osiąga wyzwolenie. Niewielka niezależność uwarunkowanej duszy przejawia się w jej marginalnej pozycji. Jeśli tylko zapragnie, może ona zapomnieć o Najwyższej Osobie Boga i wejść w istnienie materialne z fałszywym ego, w celu panowania nad materialną naturą. Może ona również zwrócić się ku służbie Panu. Indywidualna żywa istota została obdarzona taką wolnością. Jeśli tylko zwróci się ona do Pana, osiąga sukces i jej uwarunkowane życie dobiega kresu. Ale przez niewłaściwe wykorzystanie tej wolności wchodzi w egzystencję materialną. Pan jest jednak tak łaskawy, że jako Dusza Najwyższa pozostaje zawsze z uwarunkowaną duszą. Nie chodzi Mu ani o cieszenie się materialnym ciałem, ani o cierpienie z jego powodu. Pozostaje on z jivą po prostu jako sankcjonujący i świadek, aby żywa istota mogła otrzymać rezultaty swoich czynów – tak dobrych, jak i złych.
Najwyższa Osoba Boga występuje na zewnątrz ciała uwarunkowanej duszy jako czas. Zgodnie z systemem filozofii Sankhya, istnieje dwadzieścia pięć elementów – dwadzieścia cztery opisane poprzednio i czas. Niektórzy uczeni filozofowie wymieniają jeszcze element dwudziesty szósty – Duszę Najwyższą.
03.26.19 Znaczenie: Wzmiankowane tu zapłodnienie natury materialnej zostało opisane w trzecim wersecie Czternastego Rozdziału Bhagavad-gity. Pierwotnym czynnikiem natury materialnej jest mahat-tattva, czyli źródło wszelkiej różnorodności. Ta właśnie część natury materialnej; nazywana pradhaną lub Brahmanem, zostaje zapłodniona przez Najwyższą Osobę Boga i wydaje na świat różnego rodzaju żywe istoty. W związku z tym materialna natura jest nazywana Brahmanem, ponieważ jest ona wypaczonym odbiciem natury duchowej.
W Visnu Puranie powiedziane jest, że żywe istoty należą do natury duchowej. Moc Najwyższego Pana jest duchowa i żywe istoty – mimo iż nazywa się je energią marginalną – są również duchowe. Gdyby żywe istoty nie były duchowe, ten opis zapłodnienia przez Najwyższego Pana nie miałby odniesienia. Najwyższy Pan nie umieszcza Swego nasienia w czymś, co nie jest duchowe. Jest tu jednak powiedziane, że Najwyższa Osoba umieszcza Swe nasienie w naturze materialnej. Oznacza to, że żywe istoty są z natury duchowe. Po zapłodnieniu, natura materialna wydaje na świat wszelkie żywe istoty – począwszy od największej, Pana Brahmy, a skończywszy na maleńkiej mrówce – we wszystkich rodzajach form. W Bhagavad-gicie natura materialna została wyraźnie określona jako sarva-yonisu. Oznacza to, że jest ona matką wszystkich gatunków – półbogów, ludzi, zwierząt i ptaków (wszystkiego co przejawione) – podczas gdy Najwyższa Osoba Boga jest ojcem dostarczającym nasienia. Zazwyczaj jest tak, że ojciec daje dziecku życie, a matka – ciało; mimo iż nasienie życia pochodzi od ojca, ciało rozwija się w łonie matki. Podobnie jest z duchowymi żywymi istotami: trafiają one do łona natury materialnej, ale ich ciało – dostarczone przez tę naturę – przyjmuje kształt różnorodnych gatunków i form życia Teoria, że symptomy życia pojawiają się na skutek wzajemnych oddziaływań dwudziestu czterech elementów materialnych, nie znajduje tu potwierdzenia. Siła życia pochodzi bezpośrednio od Najwyższej Osoby Boga. Jest całkowicie duchowa. Postęp materialnej nauki nigdy więc nie umożliwi wytworzenia życia. Siła życia pochodzi ze świata duchowego i nie ma nic wspólnego ze wzajemnym oddziaływaniem elementów materialnych.
03.26.20 Znaczenie: Ponieważ Najwyższa Osoba Boga jest wieczny, wszechszczęśliwy i pełen wiedzy, Jego poszczególne energie są również wieczne w swej fazie uśpionej. Po stworzeniu mahat-tattva przejawiła materialne ego i pochłonęła ciemność, która okryła manifestację kosmiczną w czasie zagłady. Można to wyjaśnić jeszcze dokładniej. Śpiąc, człowiek nie jest aktywny, gdyż okrywa go ciemność nocy. Kiedy jednak budzi się on rano, okrywa nocy, czyli zapomnienie wynikające ze snu, zanika. Podobnie, kiedy po nocy zagłady pojawia się mahat-tattva, w celu ukazania różnorodności tego materialnego świata, manifestuje się światłość.
03.26.21 Znaczenie: Manifestacja vasudevy, czyli stan zrozumienia Najwyższej Osoby Boga, nazywana jest zazwyczaj czystą dobrocią lub śuddha-sattvą. Stan śuddha-sattvy nie jest naruszony przez którąkolwiek z pozostałych jakości, czyli pasję lub ignorancję. Pisma wedyjskie wspominają o ekspansji Pana jako czterech Osób Boga – Vasudevy Sankarsany, Pradyumny i Aniruddhy. Te cztery ekspansje Boga występują w ponownym pojawieniu się mahat-tattvy. Ten, który istnieje wewnątrz jako Dusza Najwyższa, rozszerza się początkowo jako Vasudeva.
Stan vasudeva nie jest naruszony przez pragnienia materialne. Jest to stan, w którym można zrozumieć Najwyższą Osobę Boga, czyli istnienie określone w Bhagavad-gicie jako adbhuta. Jest to następny aspekt mahat-tattvy: Ekspansja vasudevy jest również nazywana świadomością Krsny, ponieważ nie ma w niej jakichkolwiek śladów materialnej pasji lub ignorancji. Ten przejrzysty stan zrozumienia pomaga nam poznać Najwyższą Osobę Boga. W Bhagavad-gicie stan vasudeva objaśniany jest jako ksetra-jna. Określenie to odnosi się zarówno do znawcy pola działania, jak i do najwyższego znawcy. Żywa istota, zajmująca określony rodzaj ciała, zna tylko to jedno ciało, podczas gdy najwyższy znawca, Vasudeva, zna pole działania wszystkich rodzajów ciał.
Aby osiągnąć stan czystej świadomości, czyli świadomości Krsny, konieczne jest oddawanie czci Vasudevie. Vasudevą jest Sam Krsna. Kiedy Krsna lub Visnu występuje samotnie – bez Swej wewnętrznej energii – jest On nazywany Vasudevą. Jeśli jednak towarzyszy Mu Jego wewnętrzna moc, nazywa się Go Dvarakadhiśą. W celu osiągnięcia czystej świadomości, czyli świadomości Krsny, należy czcić Vasudevę. W Bhagavad-gicie powiedziane jest również, że Vasudevie podporządkowuje się ktoś po wielu, wielu narodzinach. Taka wspaniała dusza jest wielką rzadkością.
W celu uwolnienia się od fałszywego "ja", należy czcić Sankarsanę. Sankarsanę można również czcić poprzez Pana Śivę; węże okrywające ciało Pana Śivy są reprezentacjami Sankarsany, a on sam jest zawsze pogrążony w medytacji o Sankarsanie. Osoba będąca prawdziwym czcicielem Pana Śivy jako bhakty Sankarsany może uwolnić się od fałszywego, materialnego ego. Jeśli ktoś pragnie uwolnić się od zakłóceń umysłowych, musi czcić Aniruddhę. Pisma wedyjskie zalecają w takim wypadku również oddawanie czci księżycowi. Na podobnej zasadzie, osoba pragnąca umocnić swoją inteligencję musi czcić Pradyumnę, do którego dociera się poprzez czczenie Brahmy. Wszystkie te rzeczy, są wyjaśnione w pismach wedyjskich.
03.26.22 Znaczenie: Czysty stan świadomości, czyli świadomość Krsny, istnieje na początku; bezpośrednio po stworzeniu, świadomość nie jest zanieczyszczona. Jednakże, w miarę wzrostu naszego materialnego zanieczyszczenia, nasza świadomość zaciemnia się. W czystej świadomości możemy postrzec lekkie odbicie Najwyższej Osoby Boga. Podobnie jak w czystej, niezmąconej wodzie można zobaczyć wszystko wyraźnie, tak w czystej świadomości, czyli w świadomości Krsny, można widzieć rzeczy takimi, jakimi są one naprawdę. Można ujrzeć odbicie Najwyższej Osoby Boga, jak również i swe własne istnienie. Taki stan świadomości jest bardzo przyjemny, przejrzysty i trzeźwy. Początkowo świadomość jest czysta.
03.26.23-24 Znaczenie: Na początku z przejrzystej świadomości, czyli czystego stanu świadomości Krsny, pojawiło się pierwsze zanieczyszczenie. Jest ono nazywane fałszywym ego, czyli utożsamianiem ciała z jaźnią. Żywa istota istnieje w naturalnym stanie świadomości Krsny. Posiada ona jednak swą marginalną niezależność, i to właśnie ta niezależność pozwala jej zapomnieć o Krsnie. Oryginalnie świadomość jest czystą świadomością Krsny. Ze względu jednak na niewłaściwe wykorzystanie marginalnej wolności, występuje możliwość zapomnienia o Krsnie. Pokazuje to praktyczne życie; jest wiele przypadków, że osoba działająca w świadomości Krsny nagle się zmienia. W Upanisadach powiedziane jest więc, że ścieżka realizacji duchowej jest jak ostrze brzytwy. Porównanie to jest bardzo właściwe. Ostrą brzytwą można się bardzo dobrze golić. Ale skoro tylko odwrócimy uwagę od tej czynności i wykonamy niewłaściwy ruch, brzytwa skaleczy nasz policzek. Należy więc nie tylko osiągnąć stan czystej świadomości Krsny, ale również być bardzo ostrożnym. Każda nieuwaga lub lekceważenie może spowodować upadek. Upadek taki powodowany jest przez fałszywe ego. Z powodu niewłaściwego wykorzystania niezależności, ze stanu czystej świadomości powstaje fałszywe ego. W rzeczywistości, zawsze istnieje szansa, że się tak stanie, i dlatego należy być bardzo ostrożnym. Fałszywe ego jest podstawą wszelkich czynności materialnych, wykonywanych w siłach natury materialnej. Zejście ze ścieżki czystej świadomości Krsny powoduje natychmiastowy wzrost uwikłania w materialne reakcje. Tym materialnym uwikłaniem jest materialny umysł, z którego manifestują się następnie zmysły i materialne narządy działania.
03.26.26 Znaczenie: Ahankara, czyli fałszywe ego, zostaje przekształcone w półbogów, administratorów kontrolujących sprawy materialne. Jako instrument, fałszywe ego reprezentowane jest przez poszczególne zmysły i organy zmysłowe, a w rezultacie połączenia półbogów ze zmysłami powstają przedmioty materialne. W świecie materialnym wytwarzamy wiele różnych rzeczy, i jest to nazywane postępem cywilizacji. W rzeczywistości jednak postęp cywilizacji jest manifestacją fałszywego ego. Przez fałszywe ego wytwarzane są wszystkie rzeczy materialne w postaci obiektów przyjemności. Należy zatrzymać proces powiększania swych materialnych potrzeb w formie przedmiotów materialnych. Jeden z wielkich acaryów, Narottama dasa Thakura, rozpacza, że osoba odchodząca od czystej świadomości Vasudevy, czyli świadomości Krsny, uwikłuje się w działania materialne. Mówi on: sat-sanga chadi' kainu asate vilasa / te-karane lagila karma-bandha-phansa: "Porzuciłem czysty stan świadomości, ponieważ chciałem oddawać się przyjemnościom w przemijającej, materialnej manifestacji; z tego właśnie względu zaplątałem się w sieć działań i skutków działania."
03.26.27 Znaczenie: Symptomami umysłu są determinacja i odrzucanie, wywoływane przez różnorodne pragnienia. Pragniemy tego, co sprzyja naszemu zadowalaniu zmysłów, i odrzucamy to, co temu zadowalaniu nie sprzyja. Materialny umysł nie jest stały; umysł ten może jednak pozostać niewzruszonym przez zaangażowanie go w działanie w świadomości Krsny. W przeciwnym wypadku, umysł znajdujący się na platformie materialnej kręci się w miejscu i całe to przyjmowanie i odrzucanie jest asat, czyli chwilowe. Powiedziane jest, że osoba, której umysł nie jest umocniony w świadomości Krsny, musi się ciągle wahać pomiędzy przyjmowaniem i odrzucaniem. Bez względu na swe kwalifikacje akademickie, człowiek nieumocniony w świadomości Krsny będzie jedynie przyjmował i odrzucał, i nigdy nie będzie mógł skupić swego umysłu na jednym, określonym temacie.
03.26.28 Znaczenie: System yogi wymaga kontrolowania umysłu, a Panem umysłu jest Aniruddha.
Pisma wedyjskie podają, że Aniruddha posiada cztery ramiona, w których trzyma
Sudarśana cakrę, konchę, buławę i
kwiat lotosu. Istnieją dwadzieścia cztery formy Visnu i każda z nich nosi inne
imię. Spośród tych dwudziestu czterech form; Sankarsana, Aniruddha, Pradyumna i
Vasudeva zostały bardzo pięknie opisane w
Caitanya-caritamrta. Dzieło to mówi, że Aniruddha jest czczony przez yoginów. Medytacja o próżni jest
współczesnym wymysłem jakiegoś spekulanta o płodnym mózgu. W rzeczywistości,
proces medytacji (jak poleca to powyższy werset) powinien skupić się na formie
Aniruddhy. Dzięki medytacji o Aniruddzie można uwolnić się od napięć związanych
z przyjmowaniem i odrzucaniem. Osoba, której umysł jest skupiony na Aniruddzie,
stopniowo osiąga realizację Boga i dochodzi do czystego stanu świadomości
Krsny, będącego ostatecznym celem yogi.
03.26.29 Znaczenie: Inteligencja jest zdolnością dyskryminowania, umożliwiającą zrozumienie obiektu oraz pomagającą zmysłom w dokonywaniu wyboru. Inteligencja powinna więc być panem zmysłów. Doskonałość inteligencji może osiągnąć osoba, która jest niezachwiana w czynnościach w świadomości Krsny. Prawidłowe wykorzystanie inteligencji przyczynia się do rozwinięcia naszej świadomości, a ostatecznym rozwinięciem świadomości jest świadomość Krsny.
03.26.30 Znaczenie: Wątpienie jest jedną z ważnych funkcji inteligencji; przyjmowanie czegoś na ślepo nie jest dowodem inteligencji. Słowo samśaya jest więc bardzo ważne – w celu kultywowania inteligencji należy początkowo przyjąć postawę wątpiącą. Wątpienie nie jest jednak rzeczą korzystną, kiedy informacje pochodzą z właściwego źródła. W Bhagavad-gicie Pan mówi, że wątpienie w słowa autorytetu jest przyczyną destrukcji.
Jak to jest opisywane w systemie yogi Patanjalego, pramana-viparyaya-vikalpa-nidra-smrtyah. Zrozumienie rzeczy takimi, jakie są oni naprawdę, możliwe jest tylko dzięki inteligencji. Tylko dzięki inteligencji można odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jest się ciałem. Proces określania natury naszej tożsamości (czy jest ona duchowa, czy materialna) rozpoczyna się od wątpliwości. Kiedy ktoś potrafi przeanalizować swą prawdziwą pozycję, wychodzi na jaw błędne utożsamianie się z ciałem. Jest to właśnie viparyasa. Jeśli wykryjemy błędne utożsamianie, będziemy mogli zrozumieć naszą prawdziwą tożsamość. Prawdziwe zrozumienie zostało tu określone jako niścayah, czyli udowodniona wiedza doświadczalna. Tę doświadczalną wiedzę można osiągnąć wtedy, gdy zrozumie się wiedzę fałszywą. Dzięki wiedzy doświadczalnej, czy też udowodnionej, możemy zrozumieć, że nie jesteśmy ciałem, tylko istotą duchową.
Smrti znaczy
"pamięć", a svapa –
"sen". Sen również jest konieczny do utrzymania inteligencji w stanie
zdolności do pracy. Bez snu mózg nie może pracować we właściwy sposób. W Bhagavad-gicie zostało specjalnie
powiedziane, że osoby we właściwy sposób regulujące odżywianie, sen i inne
potrzeby cielesne osiągają wielkie sukcesy w procesie yogi. Takie są właśnie niektóre aspekty analitycznego poznawania
inteligencji, opisywanego zarówno w systemie yogi Patanjalego, jak i w systemie filozofii Sankhya Kapiladevy ze Śrimad-Bhagavatam.
03.26.31 Znaczenie: W poprzednich wersetach zostało wyjaśnione, że umył jest produktem ego w dobroci, a jego funkcją jest przyjmowanie i odrzucanie, w zależności od pragnienia. Powyższy werset mówi natomiast, że inteligencja jest produktem ego w pasji. Taka jest różnica pomiędzy umysłem a inteligencją – umysł jest produktem, egoizmu w dobroci, a inteligencja – produktem egoizmu w pasji. Pragnienie przyjęcia lub odrzucenia czegoś jest bardzo ważnym czynnikiem umysłu. Ze względu na to, że umysł jest produktem siły dobroci, jeśli skupi się go na Panu umysłu, Aniruddzie, można go przemienić w umysł świadomy Krsny. Narottama dasa Thakura powiedział, że my zawsze mamy jakie pragnienia. Pragnień nie można zarzucić. Jeśli jednak naszym pragnieniem stanie się sprawienie przyjemności Najwyższej Osobie Boga, to stan ten jest doskonałością życia. Przemiana pragnienia na pragnienie panowania nad naturą materialną powoduje natychmiastowe zanieczyszczenie go materią. Pragnienie musi zostać oczyszczone. Początkowo ten proces oczyszczania musi być spełniany na polecenie mistrza duchowego, ponieważ mistrz duchowy wie, w jaki sposób pragnienia ucznia mogą być przekształcone w świadomość Krsny. Jeśli chodzi o inteligencję, to zostało tu wyraźnie powiedziane, że jest ona produktem egoizmu w pasji. Do siły dobroci można wznieść się poprzez praktykę. A dzięki podporządkowaniu, czy też skupieniu umysłu na Najwyższej Osobie Boga można zostać bardzo wielką osobą, czyli mahatmą. W Bhagavad-gicie jest wyraźnie powiedziane: sa mahatma sudurlabhah: "Tak wielka dusza jest niezwykłą rzadkością".
Z wersetu tego jasno wynika, że obydwa rodzaje zmysłów – zmysły służce do zdobywania wiedzy i zmysły działania – są produktami egoizmu w sile pasji. Ponieważ zmysłowe narządy działania i zdobywania wiedzy potrzebują energii, z tego egoizmu powstaje również energia witalna, czyli energia życia. W życiu praktycznym widzimy więc, że osoby będące głęboko w pasji potrafią bardzo szybko powiększyć swe zdobycze materialne. Pisma wedyjskie zalecają, że jeśli chcemy zachęcić kogoś do gromadzenia zdobyczy materialnych, powinniśmy zachęcić go również do życia seksualnego. Jest rzeczą naturalną, że osoby przywiązane do seksu posiadają wysoki stopień rozwoju życia materialnego, ponieważ seks, albo życie w pasji, jest bodźcem do materialnego rozwoju cywilizacji. Dla osób pragnących zrobić postęp duchowy siła pasji prawie nie istnieje; dominuje jedynie siła dobroci. Widzimy, że osoby angażujące się w świadomość Krsny są materialnie ubogie. Ktoś; kto ma oczy; potrafi jednak ocenić, kto jest większy. Mimo iż osoba świadoma Krsny może wydawać się materialnie uboga, nie jest ona wcale biedna. Naprawdę biedny jest człowiek, który nie czuje pociągu do świadomości Krsny i wydaje się być bardzo szczęśliwy z powodu swych osiągnięć materialnych. Osoby zaślepione przez materialną świadomość wykazują wielką inteligencję w odkrywaniu rzeczy dla materialnych wygód. Nie mogą one jednak zrozumieć duszy i życia duchowego. Każdy, kto pragnie zrobić postęp w życiu duchowym; musi powrócić na platformę oczyszczonego pragnienia – czystego pragnienia służby oddania. Jak mówi Narada-pancaratra, służenie Panu ze zmysłami oczyszczonymi w świadomości Krsny jest nazywane czystym oddaniem.
03.26.32 Znaczenie: Z wersetu tego wynika, że wszystkie przedmioty naszego zadowalania zmysłów są produktami egoizmu w ignorancji. Z wersetu tego możemy zrozumieć, że przez wzbudzenie egoizmu w ignorancji, jako pierwszy powstał dźwięk, będący subtelną formą eteru. W Vedanta-sutrze jest powiedziane, że dźwięk jest źródłem wszelkich obiektów materialnego posiadania, i że poprzez dźwięk można także doprowadzić do zaniku tej materialnej egzystencji. Anavrttih śabdat znaczy "wyzwolenie przez dźwięk". Cała materialna manifestacja wzięła swój początek z dźwięku; dźwięk może również zakończyć uwikłanie materialne, pod warunkiem, że będzie on miał określoną moc. Takim właśnie dźwiękiem jest transcendentalna wibracja Hare Krsna. Nasze uwikłanie w sprawy materialne rozpoczęło się od materialnego dźwięku. Teraz musimy oczyścić ten dźwięk w duchowym zrozumieniu. W świecie duchowym również istnieje dźwięk. Kiedy przyjmiemy go, rozpocznie się nasze życie duchowe i będziemy mogli otrzymać inne rzeczy potrzebne do rozwoju duchowego. Musimy bardzo dobrze zrozumieć, że dźwięk jest początkiem stworzenia wszystkich materialnych przedmiotów naszego zadowalania zmysłów. Podobnie, jeśli dźwięk jest oczyszczony, budzi on nasze potrzeby duchowe.
Jest tu powiedziane, że z dźwięku pojawił się eter, a z eteru – powietrze. Pojawienie się przestrzeni eterycznej z dźwięku oraz pojawienie się powietrza z przestrzeni i ognia z powietrza zostanie wyjaśnione później. Dźwięk jest przyczyną przestrzeni, a przestrzeń przyczyną śrotram; czyli ucha. Ucho jest pierwszym zmysłem do otrzymywania wiedzy. Każdą wiedzę – czy to materialną, czy duchową – musimy zdobyć przez recepcję słuchową. Śrotram jest więc niezwykle istotne. Wiedza wedyjska jest nazywana śruti; wiedzę należy otrzymać przez słuchanie. Jedynie przez słuchanie mamy dostęp do przyjemności materialnej bądź duchowej.
W świecie materialnym przez słuchanie wytwarzamy wiele rzeczy, służących naszej materialnej wygodzie. Rzeczy te już istnieją, ale przez słuchanie można je przekształcić. Jeśli chcemy zbudować bardzo wysoki drapacz chmur, to wcale nie musimy go stwarzać, Budulec do tego wieżowca – drewno, metal, ziemia itd. – już istnieje; my jedynie nawiązujemy bliski kontakt z tymi, stworzonymi już, materialnymi elementami przez słuchanie o tym, w jaki sposób należy ich użyć. Obecne zaawansowanie ekonomiczne w dziedzinie wytwarzania również jest produktem słuchania. Podobnie, przez słuchanie z właściwego źródła możemy wytworzyć korzystne pole działań duchowych. Arjuna był zupełnym materialistą o cielesnej koncepcji życia, cierpiącym z powodu tej koncepcji w sposób bardzo intensywny. Dzięki słuchaniu stał się jednak uduchowioną, świadomą Krsny osobą. Słuchanie jest bardzo ważne. Powstaje ono z przestrzeni. Jedynie dzięki niemu możemy zrobić właściwy użytek z tego, co już istnieje. Zasadę słuchania w celu właściwego wykorzystania istniejących już materiałów odnosi się również do przedmiotów duchowych. Musimy słuchać z właściwego, duchowego źródła.
03.26.33 Znaczenie: Z wersetu tego jasno wynika; że kiedy mówimy o słuchaniu, musi istnieć mówca; bez mówcy nie ma mowy o słuchaniu. Z tego względu wiedza wedyjska (znana jako śruti, czyli to, co otrzymuje się przez słuchanie) jest również nazywana apaurusa. Apaurusa znaczy "niewypowiedziana przez żadną z osób stworzonych materialnie". Na początku Śrimad-Bhagavatam jest powiedziane: tene brahma hrda. Dźwięk Brahmana, czyli Veda, został początkowo wprowadzony do serca Brahmy, pierwotnego uczonego (adi-kavaye). W jaki sposób Brahma zdobył wiedzę? Tam, gdzie ma miejsce zdobywanie wiedzy, musi być mówca i proces słuchania. Brahma był jednak pierwszą ze stworzonych istot. Kto do niego mówił? Oprócz niego nie było jeszcze nikogo, kto był więc mistrzem duchowym przekazującym wiedzę? Brahma był jedyną żywą istotą i dlatego wiedza wedyjska została mu przekazana z wnętrza serca przez Najwyższą osobę Boga, który przebywa wewnątrz każdego jako Paramatma. Uznaje się, że wiedza wedyjska została wypowiedziana przez Najwyższego Pana, i dlatego też jest ona wolna od defektów zrozumienia materialnego. Materialne zrozumienie nie jest doskonałe. Jeśli słuchamy czegoś od duszy uwarunkowanej, w przekazie tym występuje wiele defektów. Wszystkie materialne informacje są skażone przez złudzenie, omylność, oszustwo i niedoskonałość zmysłów. Ze względu na to, że wiedza wedyjska zostały przekazana przez Najwyższego Pana, który jest transcendentalny do materialnego stworzenia, jest ona wiedzą doskonałą. Jeśli otrzymamy tę wiedzę wedyjską od Brahmy poprzez sukcesję uczniów, uzyskamy wiedzę doskonałą.
Każde słyszane przez nas słowo ma określone znaczenie. Kiedy słyszymy słowo "woda", za słowem tym kryje się określona substancja – woda. Podobnie jest ze słowem "Bóg". Słowo to ma określone znaczenie. Jeśli uzyskamy znaczenie i objaśnienie słowa "Bóg" od Samego Boga, to będzie to znaczenie doskonałe. Jeśli jednak zaczniemy spekulować na temat znaczenia słowa "Bóg", to będzie to zrozumienie niedoskonałe. Bhagavad-gita, będąca wiedzą o Bogu, została wypowiedziana bezpośrednio przez Osobę Boga. To jest właśnie wiedza doskonała. Spekulanci umysłowi lub tzw. filozofowie, badający czym jest Bóg, nigdy nie zrozumieją natury Boga. Wiedza o Bogu musi zostać zrozumiana w sukcesji uczniów od Brahmy, który, jako pierwszy, otrzymał tę wiedzę od Samego Boga. My możemy zrozumieć ją przez słuchanie Bhagavad-gity od osoby autoryzowanej w sukcesji uczniów.
Kiedy mówimy o widzeniu, musi występować forma. Zgodnie z naszym odbiorem zmysłowym, pierwszym doświadczeniem jest przestrzeń. Przestrzeń jest początkiem formy. Z przestrzeni pojawiaj się inne formy. Przedmioty wiedzy i percepcja zmysłowa rozpoczynają się więc od przestrzeni.
03.26.34 Znaczenie: Umysł, zmysły i siła życia, czyli żywa istota, posiadają formy, mimo iż form tych nie można zobaczyć gołym okiem. Forma spoczywa w egzystencji subtelnej w przestrzeni, a wewnętrznie jest odbierana jako żyły w ciele i obieg powietrza życia. Na zewnątrz występują niewidzialne formy obiektów zmysłów. Niewidzialne obiekty zmysłów są produktem zewnętrznego działania elementu eterycznego, a obieg powietrza życia i krwi jest działaniem wewnętrznym tego elementu. Istnienie form subtelnych w eterze zostało udowodnione przez współczesną naukę. W przekazach telewizyjnych, formy (czy też zdjęcia) jednego miejsca są przekazywane do innego miejsca właśnie dzięki działaniu elementu eterycznego. Zjawisko to zostało wspaniale wyjaśnione w powyższym wersecie. Werset ten może posłużyć za punkt wyjścia do wielkich badań naukowych, ponieważ tłumaczy sposób, w jaki formy subtelne są wytwarzane z elementu eterycznego, mówi o ich właściwościach i działaniu oraz o tym, w jaki sposób z formy subtelnej manifestują się elementy dotykalne (powietrze, ogień, woda i ziemia). Czynności mentalne, czyli czynności psychiczne, takie jak myślenie, odczuwanie i pragnienie, również są działaniem na platformie egzystencji eterycznej. Występująca w Bhagavad-gicie informacja o tym, że sytuacja umysłowa w chwili śmierci stanowi podstawę następnych narodzin, znajduje swe potwierdzenie również i w tym wersecie. Istnienie mentalne przekształca się w formę dotykalną natychmiast po pojawieniu się odpowiedniej sposobności. Sposobność taka jest wynikiem zanieczyszczenia, czyli rozwoju elementów fizycznych z formy subtelnej.
03.26.35 Znaczenie: Z biegiem czasu, kiedy formy subtelne zostają przekształcone w formy ciężkie, stają się one przedmiotami dotyku. Przedmioty dotyku i zmysł dotyku również rozwijają się po tej ewolucji w czasie. Dźwięk jest pierwszym przedmiotem zmysłowym ukazującym egzystencję materialną. Z doznawania dźwięku rozwija się doznawanie dotyku, a z doznawania dotyku – doznawanie wzrokowe. W ten właśnie sposób następuje stopniowa ewolucja przedmiotów naszego doznawania.
03.26.36 Znaczenie: Namacalność jest dowodem formy. W rzeczywistości; przedmioty są odbierane na dwa różne sposoby. Są one albo miękkie, albo twarde, zimne lub gorące itd. To wyczuwające działanie zmysłu dotyku jest rezultatem ewolucji powietrza, będącego z kolei produktem przestrzeni.
03.26.37 Znaczenie: Działanie powietrza dostrzegamy wtedy, gdy poruszają się gałęzie drzew lub kiedy leżące na ziemi suche liście są zwiewane w jedno miejsce. Podobnie, nasze ciało porusza się wyłącznie dzięki działaniu powietrza, a zakłócenia w jego obiegu wywołują wiele chorób. Paraliże, rozstroje nerwowe, szaleństwo i wiele innych chorób powstają w rzeczywistości na skutek niedostatecznego obiegu powietrza w ciele. W systemie Ayur-wedyjskim leczenie tych chorób jest oparte na obiegu powietrza. Jeśli ktoś od początku dba o swój obieg powietrza, to choroby takie nie mogą się pojawić. Z Ayur-vedy, a także ze Śrimad-Bhagavatam; jasno wynika, że bardzo wiele działań zewnętrznych i wewnętrznych wywoływanych jest wyłącznie przez powietrze, a wszelkie zakłócenia obiegu powietrza powodują, że działania te nie mogą wystąpić. Jest tu wyraźnie powiedziane: netrtvam dravya-śabdayoh. Nasze poczucie panowania nad działaniem jest również wynikiem działania powietrza. Jeśli krążenie powietrza zostanie zahamowane, to po usłyszeniu dźwięku nie będziemy mogli dojść do miejsca, z którego dźwięk ten pochodzi. Jeśli ktoś nas woła, słyszymy ten głos dzięki ruchom powietrza i idziemy w jego stronę lub w stronę miejsca, z którego dobiegło nas wołanie. W wersecie tym jest wyraźnie powiedziane, że są to wszystko ruchy powietrza. Wykrywanie zapachów również jest możliwe dzięki działaniu powietrza.
03.26.38 Znaczenie: Przeznaczenie, wrażenia dotykowe, oddziaływania powietrza i stan umysłu (będącego produktem elementu eterycznego) sprawiają, że otrzymujemy ciało odpowiadające naszym czynom z przeszłości. Nie trzeba tu chyba dodawać, że żywa istota przechodzi z jednej formy do drugiej. Jej forma zmienia się w zależności od przeznaczenia. Proces ten jest sterowany przez władzę wyższego rzędu, która kontroluje oddziaływanie powietrza i sytuację umysłową. Forma jest połączeniem różnych doznań zmysłowych. Działania będące przeznaczeniem są planami stanu umysłowego i oddziaływaniem powietrza.
03.26.39 Znaczenie: Każda oceniana przez nas forma ma swe określone wymiary i własności. Jakość przedmiotu oceniana jest według jego użyteczności. Forma dźwięku jest jednak niezależna. Formy niewidzialne można poznać tylko przez dotyk – na tym polega niezależność oceny. Poznawanie form widzialnych odbywa się przez analityczne badanie ich konstytucji. Konstytucja określonego obiektu jest oceniana pod kątem jego wewnętrznego działania. Na przykład, forma soli jest oceniana pod kątem oddziaływania smaków słonych, a forma cukru – pod kątem oddziaływania smaków słodkich. Podstawowymi czynnikami zrozumienia formy danego obiektu są smak oraz budowa jakościowa.
03.26.40 Znaczenie: Pierwszym symptomem ognia jest emanowanie światła i ciepła. Istnienie ognia jest również odczuwane w żołądku. Bez ognia nie jesteśmy w stanie strawić spożytego pokarmu. Bez trawienia nie ma głodu ani pragnienia, czyli zdolności jedzenia i picia. Brak apetytu uważany jest za brak ognia w żołądku i Ayur-wedyjskie leczenie tego niedomagania związane jest właśnie z tym elementem, agni-mandyam. Ponieważ wydzielanie żółci powoduje wzrost ognia, lekarstwem na brak apetytu jest zwiększenie wydzielania tej substancji. Medycyna Ayur-wedyjska potwierdza więc informacje zawarte w Śrimad-Bhagavatam. Znam wszystkim własnością ognia jest usuwanie zimna. Przy pomocy ognia można zawsze zwalczyć nawet bardzo silne mrozy.
03.26.41 Znaczenie: Werset ten opisuje język jako narzędzie poznawania smaku. Ze względu na to, że smak jest produktem wody, na języku zawsze występuje ślina.
03.26.43 Znaczenie: Uczucie głodu można zmniejszyć przez picie wody. Czasami zdarza się, że osoba, która podjęła post, pije co pewien czas trochę wody. Dzięki temu od razu zmniejsza się zmęczenie wywoływane przez post. Vedy mówi również, apomayak pranah "Życie jest uzależnione od wody." Wodą można wszystko zwilżyć lub zmoczyć. Mieszając wodę z mąką można zrobić ciasto, a mieszając wodę z ziemią – błoto. Na początku Śrimad-Bhagavatam powiedziane jest, że woda jest cementującym składnikiem różnych elementów materialnych. Jeśli budujemy dom, to woda jest w rzeczywistości składnikiem cegieł. Ogień, woda i powietrze są elementami wymiennymi w całej manifestacji materialnej; woda jest jednak elementem dominującym. Przez wylanie wody na nagrzane pole można również usunąć nadmiar ciepła.
03.26.45 Znaczenie: Zapach mieszany występuje czasem w potrawach przygotowanych z różnorodnych składników, np. warzyw zmieszanych z różnymi rodzajami przypraw i asafetidą. Przykre zapachy pochodzą z brudnych miejsc. Zapachy przyjemne – z kamfory, mentolu i innych podobnych produktów, zapachy ostre wydzielane są przez czosnek i cebulę, a kwaśne – przez turmerik i inne kwaśne substancje. Zapachem pierwotnym jest woń ziemi. Mieszając się z różnymi substancjami, zapach ten jest odbierany w różnorodny sposób.
03.26.46 Znaczenie: Poszczególne elementy: dźwięk, przestrzeń, powietrze, ogień i woda, mogą być doznawane w ziemi. Inną cechą ziemi, na którą werset ten zwraca uwagę, jest zdolność do przejawiania form Najwyższej Osoby Boga. Powyższa wypowiedź Kapili potwierdza informacje, że Najwyższa Osoba Boga, Brahman, ma niezliczone formy, które zostały opisane w pismach świętych. Poprzez obróbkę ziemi i jej produktów – kamienia, drewna i klejnotów – możemy zobaczyć te formy na własne oczy. Forma Pana Krsny lub Pana Visnu, zamanifestowana przez przedstawienie figury wykonanej z ziemi, nie jest wyobrażeniem. Ziemia nadaje kształt formom Pana zgodnie z opisami pism świętych.
W Brahma-samhicie znajdują się opisy krain Pana Krsny, różnorodności świata duchowego i form Pana, grającego na flecie w Swym ciele duchowym. Wszystkie te formy są opisane w pismach świętych i kiedy ktoś przedstawia je w taki właśnie sposób, stają się one godne czci. Formy te nie są naszym wyobrażeniem, jak głosi filozofia Mayavada. Słowo bhavana jest czasami błędnie interpretowane jako "wyobrażanie". Bhavana wcale nie znaczy jednak "wyobrażenie"; słowo to określa nadawanie rzeczywistego kształtu opisom pism wedyjskich. Ziemia jest ostateczną transformacją wszystkich żywych istot i właściwych im sił natury materialnej.
03.26.47 Znaczenie: Dźwięk jest jedną z cech eteru. Element ten stanowi przedmiot słuchania. Podobnie, dotyk jest cechą powietrza i stanowi przedmiot wrażeń dotykowych.
03.26.49 Znaczenie: Dźwięk jest przyczyną przestrzeni, przestrzeń – przyczyną powietrza, powietrze – ognia, ogień – wody, a woda – ziemi. W przestrzeni występuje tylko dźwięk; w powietrzu jest dźwięk i dotyk; w ogniu – dźwięk, dotyk i forma; w wodzie – dźwięk, dotyk, forma i smak; a w ziemi – dźwięk, dotyk, forma, smak i zapach. Ziemia jest zatem ogólną sumą wszystkich pozostałych elementów. Ziemia posiada wszystkie pięć cech elementów, woda – cztery, cechy, ogień – trzy, powietrze – dwie, a przestrzeń – tylko jedną, dźwięk.
03.26.50 Znaczenie: Po opisaniu procesu powstawania przyczyn, Kapiladeva zaczyna mówić o powstawaniu skutków. Kiedy przyczyny nie były jeszcze zmieszane, Najwyższa Osoba Boga, w Swym aspekcie Garbhodakaśayi Visnu, wniknął do wnętrza każdego wszechświata. Towarzyszyły Mu wszystkie elementy pierwotne – pięć elementów materialnych, całość energii (mahat tattva) oraz fałszywe ego. Wejście to wiąże się z wejściem Pana nawet do atomów świata materialnego. Potwierdza to Brahma-samhita (5.35): andantarastha-paramanu-cayantara-stham. Pan znajduje się nie tylko wewnątrz wszechświata, ale również i wewnątrz atomów. Jest On wewnątrz serca każdej żywej istoty. Garbhodakaśayi Visnu, Najwyższa Osoba Boga, wniknął we wszystko.
03.26.51 Znaczenie: W życiu seksualnym, połączenie materii pochodzącej od rodziców (co wiąże się z emulgowaniem i wydzielaniem) stwarza sytuację, w której dusza zostaje przyjęta w materii, a połączenie materii stopniowo rozwija się w pełne ciało. Ta sama zasada występuje również w stwarzaniu kosmicznym: składniki już istniały, ale materia została wzbudzona dopiero wtedy, gdy w jej elementy wniknął Pan. Taka jest właśnie przyczyna stworzenia. Podobną sytuację możemy zaobserwować w życiu codziennym. Możemy mieć glinę, wodę i ogień, ale elementy te przyjmą kształt cegły dopiero wtedy, gdy podejmiemy wysiłek (trud), aby je zmieszać. Materia nie może przyjąć kształtu bez udziału energii życia. Podobnie, ten materialny świat nie rozwija się, dopóki nie zostanie wzbudzony przez Najwyższego Pana, występującego jako virat-purusa. Yasmad udatisthad asau virat: dzięki wzbudzeniu materii poprzez Pana powstała przestrzeń, a w niej pojawiła się również kosmiczna forma Pana.
03.26.52 Znaczenie: Ten wszechświat, czyli obserwowana przez nas przestrzeń kosmiczna wraz z jej niezliczonymi planetami, ma kształt podobny do jaja. Podobnie jak jajo jest okryte skorupą, tak też i wszechświat posiada różnego rodzaju okrywy. Pierwszą okrywą jest woda, a następnymi: ogień, powietrze, przestrzeń itd. Ostateczną okrywą wszechświata jest pradhana. Wewnątrz tego, podobnego do jaja, wszechświata znajduje się kosmiczna forma Pana, występującego jako virat-purusa. Poszczególne systemy planetarne są częściami Jego ciała. Zostało to już wyjaśnione na początku Śrimad-Bhagavatam, w Drugim Canto. Uważa się, że poszczególnymi częściami tej kosmicznej formy Pana są systemy planetarne. Osoby nie mogące zaangażować się bezpośrednio w oddawanie czci transcendentalnej formie Pana powinny myśleć o tej kosmicznej formie i jej oddawać cześć. Najniższy system planetarny, Patala, jest uważany za podstawę stopy Najwyższego Pana, Ziemia – za Jego brzuch, a Brahmaloka, czyli najwyższy system planetarny, będący siedzibą Brahmy – za Jego głowę.
Virat-purusę uznaje się
za inkarnację Pana. Pierwotną formą Pana jest Krsna. Potwierdza to Brahma-samhita: adi-purusa. Virat-purusa jest
również purusą; nie jest On jednak adi-purusa. Adi-purusą jest Krsna. Iśvarah paramah krsnah
sac-cid-ananda-vigrahah - anadir adir govindah. Również w Bhagavad-gicie Krsna jest akceptowany
jako adi-purusa; czyli pierwotna
osoba. Krsna mówi: "Nikt nie jest większy ode Mnie". Istnieje
niezliczona ilość ekspansji Pana i wszystkie one są purusami, czyli odbiorcami radości. Jednak ani virat-purusa ani purusa-avatary (Karanodakaśayi Visnu, Garbhodakaśayi Visnu i
Ksirodakaśayi Visnu), ani żadna z wielu innych ekspansji, nie jest pierwotnym purusą. W każdym wszechświecie znajduje
się Garbhodakaśayi Visnu, virat-purusa i
Ksirodakaśayi Visnu. Werset ten opisuje czynną manifestację virat-purusy. Osoby stojące na niższym
poziomie zrozumienia Najwyższej Osoby Boga powinny medytować o kosmicznej
formie Pana, gdyż taka wskazówka znajduje się w Bhagavatam.
Opisane są tutaj wymiary wszechświata. Jego zewnętrzna okrywa składa się z powłok (wodnej, powietrznej, ogniowej, przestrzeni, ego i mahat-tattvy), z których każda następna jest dziesięć razy grubsza niż poprzednia. Żaden człowiek – naukowiec, czy też ktokolwiek inny – nie jest w stanie zmierzyć wewnętrznej przestrzeni wszechświata, a poza tą przestrzenią jest jeszcze siedem okryw, z których każda jest dziesięć razy grubsza od poprzedniej. Powłoka wodna ma średnicę dziesięciokrotnie większą niż średnica wszechświata, a powłoka ogniowa jest dziesięć razy grubsza niż powłoka wodna. Podobnie, powłoka powietrzna jest dziesięć razy grubsza od ogniowej. Wszystkie te wymiary są zupełnie niewyobrażalne dla maleńkiego mózgu ludzkiej istoty.
Jest również powiedziane, że powyższy opis dotyczy tylko jednego wszechświata – jaja. Istnieje niezliczona ilość wszechświatów i niektóre z nich są wiele, wiele razy większe od naszego. W rzeczywistości, nasz wszechświat uważany jest za najmniejszy. Z tego właśnie względu istota zarządzająca nim, czyli Brahma, ma do wykonywania swych obowiązków jedynie cztery głowy. W innych, dużo większych wszechświatach – Brahmowie mają więcej głów. W Caitanya-caritamrta jest powiedziane, że pewnego dnia Pan Krsna wezwał wszystkich Brahmów. Powodem było pytanie zadane przez małego Brahmę. Mały Brahma, widząc tych wielkich Brahmów, zaniemówił, ze zdziwienia. Taka jest niepojęta moc Pana. Nikt nie jest w stanie zmierzyć wielkości Boga przez spekulacje lub błędne utożsamianie się z Bogiem. Próby takie są objawami choroby umysłowej.
03.26.54 Znaczenie: Wraz z pojawieniem się mowy, zamanifestował się również ogień, a z pojawieniem się nozdrzy – powietrze życia, proces oddychania i zmysł węchu.
03.26.55 Znaczenie: Werset ten opisuje pojawienie się kolejnych części ciała kosmicznej formy Pana i bóstw rządzących nimi. U dziecka znajdującego się w łonie matki poszczególne części ciała rosną stopniowo. Na podobnej zasadzie, w kosmicznym łonie kosmicznej formy Pana powstają różnego rodzaju twory. Pojawiają się zmysły i każdy z nich ma swe bóstwo opiekuńcze. Z powyższego wersetu Śrimad-Bhagavatam oraz z Brahma-samhity wynika, że słońce pojawiło się po pojawieniu się oczu formy kosmicznej Pana. Słońce jest uzależnione od tych oczu. Brahma-samhita podaje również, że słońce jest okiem Najwyższej Osoby Boga, Krsny. Yac-caksur esa savita. Savita oznacza "słońce". Słońce jest okiem Najwyższej Osoby Boga. W rzeczywistości, kosmiczne ciało Najwyższego Boga stwarza wszystko, co istnieje. Natura materialna jest jedynie dostawcą materiałów. Stworzenie jest faktycznie dziełem Najwyższego Pana. Potwierdza to Bhagavad-gita (9.10). Mayadhyaksena prakrtih suyate sa-caracaram: "Materialna natura stwarza wszelkie ruchome i nieruchome obiekty manifestacji kosmicznej według Moich wskazówek."
03.26.56 Znaczenie: Skóra jest miejscem doznawania wrażeń dotykowych. Bóstwami rządzącymi zmysłem dotyku są półbogowie kontrolujący wytwarzanie ziół i leków.
03.26.57 Znaczenie: Z wersetu tego wynika, że zdolność do wydzielania nasienia jest przyczyną śmierci. Z tego względu yogini i transcendentaliści, którzy pragną żyć bardzo długo, dobrowolnie powstrzymują się od takiego działania. Im bardziej ktoś jest w stanie powstrzymać wydzielanie nasienia, tym bardziej oddala się od niego problem śmierci. Jest wielu yoginów, którzy dzięki takiemu postępowaniu żyją przez 300 lub nawet 700 lat. W Bhagavatam jest wyraźnie powiedziane, że wydzielanie nasienia jest przyczyną okropnej śmierci. Im bardziej ktoś oddaje się radościom seksualnym, tym bardziej jest podatny na szybką śmierć.
03.26.58 Znaczenie: Bóstwem przewodnim rąk jest Indra,
a bóstwem ruchu – Najwyższa Osoba Boga, Visnu. Visnu pojawił się wraz z
pojawieniem się nóg virat purusy.
03.26.59 Znaczenie: Naczynia krwionośne są porównywane do rzek. Kiedy w formie kosmicznej zamanifestowały się żyły, na poszczególnych planetach pojawiły się rzeki. Bóstwo zarządzające rzekami jest jednocześnie bóstwem kontrolującym system nerwowy. W medycynie Ayur-wedyjskiej, osobom cierpiącym na rozstrój nerwowy poleca się kąpiele poprzez zanurzenie w płynącej wodzie rzek.
03.26.60 Znaczenie: Ocean jest uważany za bóstwo przewodnie żołądka, z którego pochodzą uczucia głodu i pragnienia Zgodnie z zaleceniami Ayur-wedyjskimi, osoba cierpiąca na zaburzenia głodu i pragnienia powinna kąpać się w oceanie.
03.26.61 Znaczenie: Fakt, że księżyc pojawił się w ślad za umysłem, wskazuje na to, że księżyc jest bóstwem przewodnim umysłu. Podobnie, Pan Brahma, który pojawił się po inteligencji, jest jej bóstwem opiekuńczym, a Pan Śiva, który pojawia się w ślad za fałszywym ego, jest jego bóstwem przewodnim. Innymi słowy, wynika z tego, że bóg księżyca jest w sile dobroci, Pan Brahma – w sile pasji, a Pan Śiva – w sile ignorancji. Fakt, że świadomość pojawia się w ślad za fałszywym ego, wskazuje na to, że materialna świadomość jest od samego początku pod wpływem siły ignorancji, oraz że w związku z tym musimy oczyścić się przez oczyszczenie swej świadomości. Taki proces oczyszczania jest nazywany świadomością Krsny. Kiedy świadomość zostaje oczyszczona, fałszywe ego znika. Identyfikowanie ciała z jaźnią jest nazywane błędnym utożsamianiem lub fałszywym ego. Pan Caitanya potwierdza to w Swej Śiksastace. Mówi On, że pierwszym efektem powtarzania maha-mantry Hare Krsna jest oczyszczenie świadomości, czyli zwierciadła umysłu. Takie oczyszczenie od razu kładzie kres szalejącemu płomieniowi egzystencji materialnej. Ogień egzystencji materialnej jest wywoływany przez fałszywe ego, ale skoro tylko pozbędziemy się fałszywego ego, będziemy mogli zrozumieć naszą prawdziwą tożsamość. W tym momencie uzyskujemy prawdziwe wyzwolenie ze szponów mayi. Kiedy uwalniamy się z uścisku fałszywego ego, nasza inteligencja również się oczyszcza, i wtedy nasz umysł zawsze skupia się na lotosowych stopach Najwyższej Osoby Boga.
Najwyższa Osoba Boga pojawił się w dniu pełni księżyca jako Gauracandra, czyli nieskazitelny, transcendentalny księżyc. Na materialnym księżycu występują plamy. Na księżycu transcendentalnym, Gauracandrze, nie ma jednak żadnych plam. W celu osiągnięcia trwałego zaangażowania oczyszczonego umysłu w służbę dla Najwyższego Pana, należy czcić nieskazitelny księżyc – Gauracandrę. Osoby znajdujące się w pasji, czyli ci, którzy pragną użyć swej inteligencji do osiągnięcia materialnego postępu w życiu, są zazwyczaj czcicielami Pana Brahmy. Osoby, które znajdują się w całkowitej ignorancji utożsamiania się z ciałem, są natomiast czcicielami Pana Śivy. Materialiści, tacy jak Hiranyakaśipu i Ravana, są czcicielami Pana Brahmy lub Pana Śivy, podczas gdy Prahlada i inni bhaktowie, pełniący służbę świadomości Krsny, czczą Najwyższego Pana, Osobę Boga.
03.26.62 Znaczenie: W celu obudzenia wewnętrznego
Bóstwa kontrolującego, należy przestawić działania zmysłowe z koncentracji na
świecie zewnętrznym, na koncentrację na świece wewnętrznym. Następne wersety
bardzo pięknie opisują działania zmysłowe konieczne do obudzenia virat purusy.
03.26.71 Znaczenie: Wersety te szczegółowo tłumaczą filozofię Sankhya. Chodzi o przedstawienie, że pierwotnym źródłem poszczególnych organów zmysłowych i ich bóstw przewodnich jest virat-purusa, czyli kosmiczna forma Najwyższej Osoby Boga. Związek pomiędzy virat-purusą a bóstwami przewodnimi albo żywymi istotami jest tak złożony, że samo ćwiczenie narządów zmysłów (związanych z ich bóstwami przewodnimi) nie może obudzić virat-purusy. Przez materialne działania nie można zbudzić virat-purusy, czyli związać się z Najwyższą Absolutną Osobą Boga. Proces połączenia się z Absolutem może odbyć się jedynie przez służbę oddania i wyrzeczenie.
03.26.72 Znaczenie: Każdy z nas może uświadomić sobie, że jest w nim Dusza Najwyższa. Znajduje się On w naszym ciele, ale nie jest z nim związany i jest On transcendentalny wobec ciała. Mimo przebywania w tym samym ciele co dusza indywidualna, Dusza Najwyższa – w przeciwieństwie do duszy indywidualnej – nie darzy tego ciała żadnym uczuciem. Należy więc, przez pełnienie służby oddania, pozbyć się przywiązania do ciała materialnego. Jest tu wyraźnie powiedziane (bhaktya), że należy pełnić służbę oddania dla Najwyższego. W Drugim Rozdziale Pierwszego Canto Śrimad-Bhagavatam (1.2.7) jest powiedziane: vasudeve bhagavati bhakti-yogah prayojitah. Zanik przywiązania do świata materialnego rozpoczyna się w momencie podjęcia zupełnie czystej służby oddania dla Vasudevy – wszechobecnego Visnu, Najwyższej Osoby Boga. Celem Sankhyi jest odseparowanie się od materialnego zanieczyszczenia. Cel ten można osiągnąć po prostu przez służbę oddania dla Najwyższej Osoby Boga.
Prawdziwe skupienie umysłu na Duszy Najwyższej może osiągnąć ktoś, kto nie czuje pociągu do materialnego dobrobytu. Dopóki umysł jest odciągany w stronę rzeczy materialnych, nie można skupić umysłu i inteligencji na Najwyższej Osobie Boga lub Jego częściowej reprezentacji – Duszy Najwyższej. Innymi słowy, bez wyrzeczenia się świata materialnego nie można skupić swego umysłu i energii na Najwyższym. W ślad za takim wyrzeczeniem idzie osiągnięcie transcendentalnej wiedzy o Prawdzie Absolutnej. Dopóki ktoś jest uwikłany w radości zmysłowe, czyli przyjemności materialne, zrozumienie Absolutnej Prawdy nie jest możliwe. Potwierdza to również Bhagavad-gita (18.54). Osoba wolna od zanieczyszczeń materialnych jest pełna radości i może rozpocząć służbę oddania, dzięki której będzie w stanie osiągnąć wyzwolenie.
W Pierwszym Canto Śrimad-Bhagavatam jest powiedziane, że pełnienie służby oddania czyni nas radosnymi. Wiedzę o Bogu, czyli świadomość Krsny, można zrozumieć tylko w takim radosnym nastroju. Sumą i istotą filozofii Sankhya jest analityczne studium składników natury materialnej i skupienie umysłu na Duszy Najwyższej. Doskonałość tego systemu sankhya-yogi kulminuje w służbie oddania dla Prawdy Absolutnej.