Madhwa, jeden z głównych nauczycieli filozofii wedyjskiej, w swoim komentarzu do Wedanta-sutry, cytuje Bhawiszja Puranę: „Za literaturę wedyjską uważane są Rygweda, Jadżurweda, Samaweda, Atharwaweda, Mahabharata (która zawiera Bhagawadgitę), Pańczaratra oraz oryginalna Ramajana. Purany — dodatkowe pisma wajsznawów są także literaturą wedyjską”. Do literatury wedyjskiej możemy także włączyć samhity, jak również komentarze wielkich nauczycieli, którzy kierowali biegiem myśli wedyjskiej od stuleci.
Niektórzy uczeni twierdzą, że jedynie cztery oryginalne Wedy — Ryg, Atharwa, Jadżur i Sama — są autentyczną literaturą wedyjską. Jednak same Wedy nie potwierdzają tego poglądu, podobnie jak i najwybitniejsi nauczyciele wedyjscy, a wśród nich Śankara, Ramanudża i Madhwa. Czandogja Upaniszad wymienia purany i itihasy (ogólnie znane jako dzieła historyczne) jako piątą Wedę. Potwierdza to Bhagawata Purana: „Historyczne fakty oraz autentyczne opowiadania przedstawione w puranach zwane są piątą Wedą”.
Jednakże w każdym przypadku, aby jakieś dzieło można było uznać za należące do literatury wedyjskiej, musi ono posiadać ten sam cel co oryginalne teksty wedyjskie. Pisma święte tworzą spójną całość i posiadają spójną konkluzję — siddhantę. Zatem każde dzieło, które w szczegółach rozwija wedyjską siddhantę bez zmiany jej znaczenia, możemy uznać za autentyczne pismo wedyjskie, nawet jeśli dzieło to nie jest jednym z oryginalnych pism świętych. Faktem jest, że wedyjska tradycja wymaga dalszych autorytatywnych dzieł, które będą wyrażać wedyjskie przesłanie stosownie do czasu i miejsca. Jednak, aby te rozwinięcia były autentyczne, muszą ściśle odpowiadać doktrynom Wed, puran i Wedanta-sutry.
Głównym celem literatury wedyjskiej jest przekazanie wiedzy o samorealizacji, a tym samym o wyzwoleniu od cierpienia (moksza). Ogólnie rzecz biorąc, uczeni zgadzają się, że celem myśli indyjskiej jest znalezienie prawdy, której poznanie prowadzi do wolności. Każdy system indyjski poszukuje prawdy, lecz rozumianej nie jako akademicka wiedza dla samej wiedzy, lecz tej prawdy, która wyzwoli wszystkich ludzi. Pracą, która stała się przewodnikiem do siddhanty wszystkich pism jest Bhagawadgita. Opisuje ona wiedzę jako uznanie znaczenia samorealizacji i filozoficzne poszukiwania Absolutnej Prawdy. Jednak jeśli ludzie będą myśleć, że czynią postęp na ścieżce materialnego szczęścia, wówczas nie będą usiłowali zmienić samych siebie. Dlatego też innym ważnym zrozumieniem jest dostrzeganie zła związanego z narodzinami, śmiercią, starością i chorobami. Literatura wedyjska bezkompromisowo zapewnia, że pomimo swych pozornych radości, materialne życie jest cierpieniem. Wiedza wedyjska ma wyzwolić od tego cierpienia tych, którzy szczerze poszukują. Wedy stoją na stanowisku, że celem ludzkiego życia nie jest pogodzenie się z tym tymczasowym i marnym światem, lecz dążenie do trwałego szczęścia. Dla ludzi, którzy postępują według tej formuły, życie jest szansą do osiągnięcia zwycięstwa nad śmiercią.
Kilka słów o historii tej literatury. Nie ma dokładnych empirycznych ustaleń co do daty pojawienia się tradycji ustnego przekazu literatury wedyjskiej. Na ogół uznaje się, że nauki te są bardzo stare i spisane dopiero wieki po ich faktycznym powstaniu. Wielcy myśliciele Indii nie mieli historycznego podejścia do filozofii, gdyż same pisma podają podstawową historię swego pochodzenia w ten sposób:
— tradycja ustna rozpoczęła się równocześnie ze stworzeniem kosmicznym, gdy Najwyższy przekazał wiedzę wedyjską pierwszej żywej istocie, Brahmie,
— Wjasadewa, potężna literacka inkarnacja Boga, zapisał Wedy na początku wieku Kali, około 5000 lat temu. Zgodnie z tą wersją, literatura ta nie jest dziełem wielu autorów na przestrzeni tysięci lat. Chociaż naukowcy nie zgadzają się z tym wyjaśnieniem, ponieważ jest niezgodne ze współczesną koncepcją starożytności, zwolennicy Wed przyjmują te oznajmienia za poprawne. Istotne pozostaje pytanie: jeśli pisma wedyjskie są zgodne ze sobą , dlaczego zdają się naświetlać różne aspekty Prawdy Absolutnej? Z tym pytaniem przyjrzyjmy się różnym częściom samych Wed.
Słowo weda znaczy wiedzieć i określa boską wiedzę. Cztery Wedy to głównie hymny pochwalne na cześć półbogów, intonowane przez kapłanów. Rygweda, „Weda gloryfikacji” zawiera 1017 hymnów pochwalnych w dziesięciu księgach, przede wszystkich dla Agni, boga ognia i Indry, boga deszczu i niebios. Jadżurweda, „Weda ofiar”, zawiera instrukcje dotyczące spełniania ofiar. Samaweda, „Weda pieśni”, składa się z 1549 wersetów, Atharwaweda zaś zawiera psalmy i rytuały, często służące leczeniu chorób.
Większość ludzi czuje pociąg do części Wed mówiącej o działaniu dla rezultatów, mianowicie wzniesieniu się na planety niebiańskie. Jest powiedziane, że ten, kto pragnie materialnej pomyślności, musi spełniać ofiary. Nie znając rzeczywistej siddhanty Wed, wielu uważa ten dział za ostateczny. Tymczasem cztery Wedy polecają zaspokojenie pragnień materialnych przez kult półbogów, którzy nie są wyobrażeniem, lecz autoryzowanymi pośrednikami najwyższej woli, zajmującymi się sprawami wszechświata. Funkcje natury nie przebiegają kapryśnie, za każdy aspekt jej działania odpowiedzialni są poszczególni półbogowie. Należy jednak zauważyć, że żaden z nich nigdy nie dorównuje Najwyższemu Panu Wisznu. Hymny ofiarne kończą się słowami om tat sat. Bhagawadgita wyjaśnia: „Od początku stworzenia, trzech sylab — om tat sat — używano dla wskazania Najwyższej Prawdy Absolutnej. Wymawiali je bramini podczas intonowania hymnów wedyjskich oraz spełniania ofiar dla zadowolenia Najwyższego”. Słowa te wskazują na Prawdę Absolutną i zapewniają doskonałość ofiary. Cztery Wedy dotyczą głównie postępu materialnego, Wisznu zaś jest panem wyzwolenia z materialnego złudzenia, dlatego większość ofiar poświęcona jest półbogom. Recytując om tat sat, nawet zwolennicy ofiar uznawali Wisznu za ostatecznego dobroczyńcę.
Siddhanta Bhagawadgity i czterech Wed jest taka sama, choć w Wedach nie została aż tak rozwinięta. Niemniej jednak zawierają one fragmenty mówiące wyraźnie o supremacji Najwyższego Pana. Chociaż dział Wed mówiący o działaniu dla rezultatów dotyczy materialnego postępu, ogólnie Wedy mają nam pomóc wznieść się do życia duchowego. Kto zakończył pracę dla przyjemności zmysłowych, dostaje szansę realizacji duchowej w formie upaniszadów.
Upaniszady są zbiorem 108 rozpraw filozoficznych. Słowo upa-ni-szad znaczy siedzieć blisko i odnosi się do uczniów siedzących obok swojego guru w celu otrzymania transcendentalnej mądrości wedyjskiej. Głównym wkładem upaniszadów jest to, że ustanawiają Absolut jako niematerialny. Opisują Brahmana jako wieczną niezamanifestowaną rzeczywistość, z której pochodzą wszelkie manifestacje i w której one spoczywają. Brahman jest pozbawiony cech i nie posiada formy, jest niepojęty, gdyż nie można go ogarnąć. Zatem mądrość upaniszadów wyraźnie przewyższa dział Wed o działaniu dla rezultatów. Chociaż pisma te podkreślają medytację o bezosobowym Brahmanie, nie stoją w niezgodzie z siddhantą Bhagawadgity, ponieważ nie zaprzeczają, że Prawda Absolutna ma osobowość. Przecząc materialnej osobowości Boga, upaniszady w istocie potwierdzają duchową osobowość Boga. Jeden z upaniszadów tłumaczy, że Najwyższy Pan, Bhagawan nie ma materialnych rąk , ale ma ręce duchowe, którymi przyjmuje wszystko co Mu się ofiaruje, nie ma materialnych oczu, lecz ma duchowe, którymi wszystko widzi. Innymi słowy ma wszechdoskonałe zmysły duchowe, zna przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Upaniszady mówią o realizacji bezosobowego Brahmana, osobowego Bhagawana oraz pośredniej postaci Pana, Paramatmy, czyli Nadduszy, występującej w sercu każdej istoty oraz w każdym atomie. Upaniszady uczą ponadto, że zarówno dusza, jak i Naddusza nigdy nie tracą swej indywidualności. To niezmiernie istotny punkt, gdyż gdyby dusza stała się pod każdym względem jednym z Najwyższym, zatracona zostałaby koncepcja bhakti podkreślana w Bhagawadgicie. Bhakti oznacza miłosny związek indywidualnej duszy z Najwyższym Panem.
Poprzez opisanie niematerialnych cech Absolutu, upaniszady przygotowują grunt pod właściwe zrozumienie transcendentalnej osoby Bhagawana, posiadającego wszelkie bogactwa duchowe oraz będącego ostatecznym obiektem medytacji i bhakti (oddania).
Do literatury wedyjskiej należy Wedanta-sutra, która składa się z kodów wyjawiających metodę zrozumienia wiedzy wedyjskiej i jest najbardziej zwięzłą formą w całej literaturze. Sutra to kod, który wyraża esencję wszelkiej wiedzy w minimalnej ilości słów. Wedanta-sutra ma cztery działy po cztery części, w sumie szesnaście grup kodów. Przedmiot każdego działu jest w pełni opisany w świetle pięciu różnych zagadnień: temat wyjaśniany według uroczystej deklaracji celu traktatu; przyczyny; przykłady faktów; stopniowe przybliżanie tematu i ostatecznie potwierdzenia w formie autorytatywnych cytatów z pism wedyjskich. Wedanta-sutra stanowi uzupełnienie Wed. Słowo anta znaczy koniec, czyli Wedanta daje właściwe zrozumienie ostatecznego celu Wed.
Uzupełniającą literaturą wedyjską są historie, czyli itihasy. Zawierają Mahabharatę i purany, nazywane piątą Wedą. Jako że rytuały wedyjskie są trudne do zrozumienia, a Wedanta-sutra jest wysoce zwięzła i filozoficzna, historie te oferują wiedzę wedyjską w formie opowiadań i wydarzeń historycznych. Według nauczycieli wedyjskich opowieści te relacjonują rzeczywiste wydarzenia, nie tylko z tej planety, ale z wielu planet wszechświata.
Purany zwykle opisują nadludzkie czyny Bhagawana i Jego różnych inkarnacji w różnych epokach oraz czynności mędrców i wajsznawów. Mahabharata to dzieje starożytnego światowego imperium. Jest najdłuższym poematem w literaturze światowej — zawiera około sto tysięcy czterolinijkowych strof. Czasami zwana „Wedą Kryszny”, gdyż zawiera Bhagawadgitę, którą wypowiedział. Spośród puran najważniejsza jest Bhagawata Purana, czyli Śrimad Bhagawatam. Stanowi ona najbardziej bezpośredni komentarz Wedanta-sutry, gdyż autorem obu dzieł jest Wjasadewa. Skupia się na wielbieniu Najwyższego Pana, Bhagawana, wznosi się więc ponad dział Wed dotyczący czczenia półbogów. Samo Śrimad Bhagawatam definiuje najwyższą ścieżkę w następujący sposób: „Ta religia jest najlepsza, która sprawia, że praktykujący ją osiąga ekstazę miłości do Boga. Ta miłość jest nieprzerwana i wolna od motywacji, gdyż tylko to może zadowolić duszę”. Bhagawata Purana podejmuje temat tam, gdzie kończy go Bhagawadgita. Bhagawadgita zapewnia, że jeśli ktoś zna naturę transcendentalnego pojawiania się i czynów Bhagawana, wówczas może osiągnąć wyzwolenie z cyklu narodzin i śmierci. Śrimad Bhagawatam rozpoczyna się ukazaniem Bhagawana jako przyczyny wszystkich przyczyn, a potem przedstawia Jego czyny od momentu pojawienia się na Ziemi aż do odejścia. Dlatego czasem Bhagawatam nazywa się podyplomowym studium Bhagawadgity.
Literatura wedyjska zapewnia, że warnaśrama dharma istniała od czasów niepamiętnych. Nie pochodzi ona od człowieka, ale od samego Najwyższego, który oznajmia w Bhagawadgicie: „Cztery grupy społeczne zostały stworzone przeze Mnie odpowiednio do trzech cech natury materialnej i przypisanej im pracy”.
Do czterech warn, czyli grup społecznych zaliczani są: (1) bramini — nauczyciele i doradcy duchowi, (2) kszatrijowie — administratorzy i wojownicy, (3) wajśjowie — rolnicy i biznesmeni, (4) śudrowie — robotnicy i rzemieślnicy. Cztery aśramy, czyli etapy życia duchowego, to: (1) brahmaczarja — życie studenckie w celibacie, (2) grihastha — życie w małżeństwie, (3) wanaprastha — życie pustelnicze, (4) sanjasa — życie w wyrzeczeniu.
Instytucja warnaśramy uważana jest za idealny materialny instrument, dzięki któremu ludzkość może wznieść się do poziomu duchowego. Jeśli każdy służyłby Najwyższemu Panu przez wypełnianie swych zawodowych obowiązków, wówczas w społeczeństwie panowałby spokój i pomyślność, a jednostka mogłaby ostatecznie osiągnąć wyzwolenie. W poprzednich wiekach warnaśrama dharma nie była jedynie symboliczną koncepcją, ale powszechnym systemem. Jej najważniejszym elementem był potężny pobożny król, który przyjmował rady braminów. Jak mówią pisma wedyjskie w obecnym wieku Kali ta czysta warnaśrama dharma uległa degradacji.
W koncepcji wedyjskiej ciało społeczne porównane jest do ciała ludzkiego. Bramini są głową, kszatrijowie ramionami, wajśjowie tułowiem, a śudrowie nogami. W ciele społecznym, jak każdym innym, wszystkie części są ważne i żadnej się nie lekceważy, jednak szczególne znaczenie ma mózg, gdyż przekazuje informacje do innych części.
Pomiędzy cechami bramińskimi pisma umieszczają kontrolę umysłu i zmysłów, tolerancję, prostotę, czystość, wiedzę, prawdomówność, oddanie i wiarę w mądrość wedyjską. Bramini są nauczycielami wszelkich działów wiedzy, kapłanami obrzędów religijnych i przyjmującymi jałmużnę. Cechy kszatrijów to bohaterstwo, siła, determinacja, zaradność, odwaga w walce, wielkoduszność i zdolność przewodzenia. Kszatrijowie chronią bezradnych i wspierają innych rozdając dary. Chociaż są obeznani z pismami, nigdy nie przyjmują pozycji nauczyciela. Ich obowiązkiem jest walka za słuszną sprawę. Uprawa roli, ochrona krów i prowadzenie interesów to praca dla wajśjów, obowiązkiem śudrów jest praca i służba dla innych. Według pism wedyjskich krowa zalicza się do siedmiu matek człowieka i dlatego zabijanie krów jest barbarzyństwem. Jak król chroni poddanych, tak wajśja chroni krowy. Wajśjowie to przede wszystkim rolnicy, którzy uprawiają zboża i warzywa oraz hodują krowy. Społeczeństwo wedyjskie nie było zaawansowane w przemyśle i urbanizacji. Ludzie żyli szczęśliwie na małym kawałku ziemi wystarczającym do produkcji zbóz i hodowli krów. Bogactwem rolników były nie pieniądze, lecz produkty rolne, krowy, mleko i masło, które wymieniali na inne dobra. Ludzie ci mieli pod dostatkiem klejnotów, wspaniałych szat i złota. Śudrowie pełnili służbę dla pozostałych klas, były to osoby bez skłonności do życia intelektualnego, żołnierskiego czy kupieckiego.
Pierwszy etap życia to brahmaczarja, czyli życie studenckie, zawierające w sobie zasadę celibatu. Dzieci chodzą do gurukuli, czyli szkoły mistrza duchowego, pod okiem którego przechodzą szkolenie. Nauczyciel obserwuje ucznia od najwcześniejszych lat i może z łatwością dostrzec jakie ma skłonności i do jakiej warny należy. System warnaśramy dostarcza wzoru życia, w którym można zaspokoić swe pragnienia, a także poprzez uregulowanie wyzwolić się z materialnej niewoli.
Grihastha to osoba żyjąca w małżeństwie w sposób uregulowany, by spełnić swe pragnienia i jednocześnie oczyścić się duchowo. Wedy oznajmiają, że nie należy zostawać ojcem czy matką, jeśli nie można uwolnić swych podopiecznych od cyklu narodzin i śmierci. Oczyszczanie egzystencji dziecka rozpoczyna się już w momencie poczęcia, kiedy to rodzice najpierw wyrażają swe pragnienie poczęcia potomstwa i dokonują ceremonii oczyszczenia swej świadomości.
Trzeci etap, wanaprastha, to życie pustelnicze, stan pośredni między życiem małżeńskim a całkowitym wyrzeczeniem. Małżonkowie uwalniają się od wszelkich związków rodzinnych i podróżują po świętych miejscach. Ostatecznie mężczyzna może zerwać wszelkie związki rodzinne i przyjąć sanjasę — etap pełnego wyrzeczenia. Sanjasin jest mistrzem duchowym dla pozostałych warn i aśramów oraz cieszy się dużym poważaniem w społeczeństwie.
Warto zaznaczyć, że nie wszyscy przechodzą przez każdy etap. Na ogół przyjmuje się, że sanjasinem może zostać bramin, kszatrija dochodzi do wanaprasthy, a pozostali żyją w rodzinach. Biorąc pod uwagę różne pozycje ludzi zależnie od cech natury, warnaśrama dharma dostarcza procesu, dzięki któremu każdy może się wznieść i podporządkować Najwyższemu Panu. Podporządkowanie jest siddhantą rządzącą wedyjską literaturą i tradycją.